Зүрхний гүн рүү урсах уянга

Гайхамшигтай тансаг, гүн аялгуулаг, далайн давалгаа мэт долгиолог энэтхэг хөгжмийг хэн нэгэн шимтэн сонсоосой, сайхныг нь мэдрээсэй гэх хүслээ хэрхэн илэрхийлэх, бусдыг яаж өдөөхөө сайн мэдэхгүй нь. Эдгээр хөгжим, дуучдынх нь хоолой дотор сэтгэлд нам гүм орших сэрлийг яаж сандаачиж, байж ядуулдгийг ч мэдэхгүй нь. Хөл толгойгоо алдчихсан, өөр хоорондоо адил төсөөтэй, нэгэн хэвийн болчихсон орчин цагийн хөгжмийн ертөнцөд сонгодог, төрөлх мөн чанараа алдалгүй ирсэн нь энэтхэг хөгжим. Энэтхэгийн хөгжмийг олон хүн арилжааны киноны дуу хөгжмөөр төсөөлөн, энэхүү төсөөллөөсөө болоод жинхэнэ сонгодог энэтхэг хөгжмийн шавхагдашгүй баялагт хүрч чадахгүй байх шиг.

Асар арвин баялаг түүх, дуугаралттай энэтхэгийн соёл урлаг бол хөндөгдөөгүй “газрын баялаг” л гэсэн үг. Хөгжмийн түүх нь бүр таван мянган жилийн өмнөөс эхтэй бөгөөд шашны мөргөлийн дуунаас үүдэлтэй аж. Сонгодог энэтхэг хөгжим хиндүстани, карнатик гэсэн үндсэн хоёр урсгалтай. Хойд Энэтхэгийн хиндүстани хөгжмийн гол зэмсэг нь ситар хэмээх гитартай төсөөтэй зэмсэг, сарод пийпаа, сантур хэмээх ёочин, бансури буюу хулсан бишгүүр, саранги хэмээх жижиг хуур зэрэг юм. Хиндүстани хөгжим орчин цагийн жаззад онцгой нөлөө үзүүлсэн билээ. Жон Колтран, Жон МакЛафлин зэрэг жазз хөгжмийн түүхэн дэх алдартнууд сонгодог энэтхэг хөгжмийн хэмнэлээр жаззад хөг нэмсэн гэдэг.

Барууны хөгжмийн ертөнц гэрлийн хурдаар дэвших техник технологитой зэрэгцэн дуугаралт, хэмнэл, аялгуу бүхнээ хувьсгаж, өдгөө дэлхийн хөгжмийн зах зээлд ноёрхлоо тогтоогоод байгаа. Техник даган хувьсах орчны өөрчлөлтийг соргогоор олж харан дэвшилд сүлэгдэн нэгдэж, анхлан шинэчлэл хийсэн зүйл нь магад хөгжмийн ертөнц байх. Орчны хувьслыг дагаад хүмүүсийн сонсгол, хөгжмөөс авах таашаал, түүнээс эрэлхийлэх мэдрэмж ч өөрчлөгдөн буй. Сүүлийн үед Хятад, Солонгос, Япон зэрэг азийн орнуудын хөгжмийн дуугаралт барууныхтай нэгдэж байгаа нь даяаршлын хуй салхи дэлхий нийтийг нэн хүчтэй хаман авч буйн илрэл юм. Хэдийгээр уламжлалт дуу хөгжмийг орчин үеийн хөгжмийн зэмсэгтэй хослуулан уран бүтээлээ туурвидаг хамтлаг дуучид олширч байгаа ч нийтийг хамарч хүчрэхгүй л байна. Гэхдээ сонгодог энэтхэг хөгжмөөс л мэдэрч болох мэдрэмжийг орчин цагийн хөгжим өгч чадахгүй нь мэдээж. Энэтхэгийн сонгодог хөгжим сонсоно гэдэг, түүний аялгуу хэмнэлийн утгыг танина гэдэг сонсогчоос багагүй тэвчээр шаардана. Ерөөс дорнын хөгжим гэлтгүй урлагийн анхдагч бүтээлүүдийг магад ганц удаа сонсоход л хангалттай орчин цагийн хөгжимтэй зүйрлэхийн аргагүй билээ.

https://www.youtube.com/watch?v=PIbi5h7BLBA

Үхэшгүй мөнхийн дуу хоолой

Дуучдын ур чадварыг үнэлдэг хоолойн цар хүрээ, чадал хүч гэх ойлголт түүний дуу хоолойд хамааралгүй. Зөөлөн салхи, утсан хөгжмийн зэмсгийн хамгийн тансаг, доод өнгө дуугардаг чавхдас, аядуухнаар будрах цас... Түүний дуу хоолойг юутай ч зүйрлэмээр юм бэ дээ! Дуу хоолой нь тайван амьдрал, дотоод ертөнцийн амгаланг илүүтэй таашаадаг дорнын аж амьдрал шиг тийм намуухан. Зүйрлэх зүйрлэл олдомгүй энэ дуучин бол үзэсгэлэнт Жагарын орны алтан гургалдай Аша Босле /Asha Bhosle/. Өдгөө Аша 78 настай ч дуулсаар, цомог бичүүлж, тоглолтоо хийсээр байгаа. Ная шүргэж яваа хөгшнийх гэмээргүй түүний дуу хоолой тансаг, уянгалаг хэвээр. Үхэшгүй мөнхийн эгшиг аялгуу гэж чухам Ашагийн дуу хоолойг л хэлэх биз ээ. Мангешкарынхан хэмээн нэрлэгддэг эгч дүү уран бүтээлчдийн хамгийн алдартай нь Аша болон түүний эгч Лата юм.

Аша Босле 1943 оноос дуу хөгжимтэй амьдралаа холбожээ. Дэлхий дээр 14 өөр хэлээр дуулж, цомог бичүүлж, 800 гаруй киноны дууг амилуулсан дуучин түүнээс өөр үгүй биз. Кино бүрт хамгийн багадаа гурваас дөрвөн дуу шүү. “Би залуу насаа дуу хоолойноосоо мэдэрдэг. Дуу хөгжим миний амьдралын бүхий л орон зайг эзэлсээр иржээ. Үхэл ирэхэд ч тэр надтай хамт байна” хэмээн тэрбээр нэгэнтээ хэлсэн удаатай. 2006 оны байдлаар Аша Босле 12 мянган дуу бичүүлсэн гэх тоо гаргасан бол өдгөө энэхүү тоо нь 50 мянгад хүрээд буй. Дуу дуулах нь Ашагийн хувьд ажил мэргэжил, амьдралынх нь салшгүй хэсэг гэхээс ч илүү амьсгалах агаар, уух ус нь юм.

Энэтхэгийн олон сонгодог кино Ашагийн дуу хоолойгоор амилан сонгодог утгаа хадгалан үлдсэн билээ. Энэтхэгчүүд Ашаг шүтэн бишрэхээсээ илүү үнэн зүрхнээсээ хайрлан хүндэлдэг, Тэр бол амьд домог. Америкийн нэгэн хөгжмийн продюсер Аша Бослетой уулзахаар очиход алмааз, сувдаар гоёсон, торгон сааритай сайхан хөгшин угтжээ. Тэгээд доош хартал цагаан пүүзтэй байж. Мань эр бодсон нь “Гайхалтай! Ёстой догь!”. Ашагийн дууг анх сонсоход уйтгартай, хоолой нь дэндүү нарийхан санагдаж мэдэх ч түүний уянгалаг дуунд ховсдуулсан хэн ч гэсэн “Ёстой догь” гэж бодох нь лавтай.

http://www.youtube.com/watch?v=6WVAdT27MdE

Төгс төгөлдрийг мэдрүүлэгч

Энэтхэгийн соёлыг бага ч атугай сонирхдог бол та Рави Шанкаарыг /Ravi Shankar/ мэдэхгүйгээр Таж Махал, Ганга мөрний үзэсгэлэнг бүрэн олж харахгүй, гүйцэд ойлгохгүй. Бенгал үндэстэн энэ эрхэм төрөлх нутагтаа энэтхэгийн түүхэн дэх чухаг хүмүүс болох Ганди, Нерутай эн зэрэгцэхүйц суутан, нийгмийн зүтгэлтэн, соён гэгээрүүлэгч. Үүгээр зогсохгүй оюун ухаанаас ангид гоо үзэсгэлэн, төгс төгөлдрийг хөгжмөөр дамжуулан мэдрүүлэгч. Түүний оюун ухаанаар бүтсэн гайхалтай тансаг ситарын аялгуу зөвхөн Энэтхэгийн бус нийт дорно дахины соёлын өвд хамаатай. Дэлхий ертөнцийн тухай ямар ч ойлголтгүй хүнд Бетховены есдүгээр симфонийг сонсгоход л хангалттай гэдэг шиг дорнын талаар ойлголтгүй хүнд Шанкаарын бүтээлийг л сонсгох хэрэгтэй болов уу.

1920 онд мэндэлсэн Шанкаар хэдэн мянган жилийн түүхтэй ситараар хөгжмийн олон зохиол туурвисан. Нэрт найруулагч Сатъяжит Рагийн “Апугийн гурвал” /The Apu trilogy/ кино Шанкаарын хөгжмөөр амилан дэлгэцийн бүтээлийн зураглалыг төгсжүүлж, үзэгчдэд илэрхийлэл нь жинхэнэ утгаар хүрэхэд хөгжим хэчнээн чухал болохыг харуулсан юм. Шанкаар хөгжмийн томоохон бүтээлдээ барууны хөгжмийн зэмсгийг ашигладаг ч сонгодог хиндүстани хөгжмийн амин судас болсон хэмнэл, аялгууны эсрэг тэсрэг атлаа гайхалтай зохицлыг бүтээл болгондоо тусгажээ. Домогт “Битлз”-ийн Жорж Харрисон, америкийн орчин үеийн хөгжмийн зохиолч Филип Гласс зэрэг барууны нэр хүндтэй уран бүтээлчидтэй хамтарч хэд хэдэн бүтээл туурвисан нь түүнийг дэлхийн хэмжээний хөгжмийн зохиолч гэдгийг батална. Шанкаар хөгжмийн ертөнцөд өөрийн оршихуйг тунхаглаад зогсохгүй хоёр гайхамшиг бэлэглэсэн нь түүний охид. Англи эхнэрээс нь төрсөн Гитали Шанкаар буюу Нора Жонс өдгөө эцгээсээ дутахааргүй алдартай болсон бол Норагаас эх өөр дүү Анушка Шанкаар нь эцгийнхээ авъяасыг өвлөсөн хөгжмийн зохиолч, ситарчин билээ. Нора, Анушка хоёр хэд хэдэн уран бүтээл дээр хамтран ажиллажээ. Шанкаар нэгэнтээ “Хөгжим бол анагаах ухаан. Харамсалтай нь хөгжмөөр өвчнийг анагаана гэж хэлсэн хүнийг өнөөдөр тэнэг гэнэ. Их мөнгө, хоосон толгойтнуудыг бүтээх гэж хошуурдаг “хөгжмийн анагаагчид”-ыг би мэднэ. Харин сүмийн хөгжим, Бахын аялгуу, уянгалаг рагагийн аль аль нь амар амгаланг бэлэглэдэг. Үүнийг л би жинхэнэ хөгжмөөр анагаах гэнэ” хэмээн хэлсэн удаатай.

Хөгжмийн шуурга

Уран аялгуу, донжтой хэмнэл, тансаг хоолой гээд төгс төгөлдрийн зохицол болсон түүний авъяас билгийг шагшин магтах үг цагаа тулахаар олдохгүй юм. Түүний бүтээлийг зүгээр л тэвчээртэйгээр, мэдрэмжээ байж болох дээд цэгт нь хүргэж байж сонс гэж л зөвлөе. Өнөө цагт Энэтхэг төдийгүй Азиас дэлхийн хөгжмийн ертөнцөд хамгийн ихээр алдаршиж, олны анхаарлыг татсан хөгжмийн зохиолч бол Алла Ракха Рахман /A.R.Rahman/. Тэрбээр 1966 оны нэгдүгээр сарын 6-нд өмнөд энэтхэгийн Тамил Наду мужид мэндэлжээ. Түүний эцэг Ражагопала Шекар мөн хөгжмийн зохиолч байсан гэдэг. Рахман хинди шашинтай гэр бүлд мэндэлсэн ч тарчиг амьдрал, дүүгийнх нь үхэл түүнийг шашингүй үзэлтэн болоход нөлөөлсөн байна. Хожим тэрбээр ээжийнхээ унаган шашин исламыг сонгожээ.

Арван нэгэн настайдаа Рахман гэр бүлээ тэжээхийн тулд явуулын хамтлагт даралтат хөгжимчнөөр ажиллах болов. Тэрбээр авъяас билгээрээ үеийнхнээсээ тодорч Лондон дахь Тринити коллежид урилгаар суралцсан нь барууны хөгжмийг өмнөд энэтхэгийн сонгодог карнатик хөгжимтэй хослуулахад нь нөлөөлжээ. Хөгжмийн шуурга, Мадрасын Моцарт хэмээгддэг Рахман карнатик хөгжмийн таала буюу хэмнэл, рага буюу аялгууг бүтээлдээ бүрэн тусгадаггүй ч хөг аялгуу нь цаанаа л дорнын өнгөө гээгээгүй тансаг яруу шинжийг хадгалж чадсан байдаг. Рахман өнөө цагийн энэтхэгийн соёлыг дэлхийд түгээхэд асар их хувь нэмэр оруулсан хүн. Түүний бүтээл энэтхэг киноны чамин шигтгээ болж, энэтхэгийн кино урлагийн хөгжмийн дэвшилд чухал нөлөө үзүүлсэн юм. “Оскар”, “Грэмми” гэх мэт нэр хүндтэй олон шагнал хүртсэн Рахман дэлхий даяар нийт 200 сая орчим цомог, 300 сая орчим хуурцаг борлуулаад байна.

Огт танихгүй ертөнцийнх гэмээр өөр мэдрэмж төрүүлж, зүрхний хавхлага хөндөх аялгуу нь хүний дотоод сэтгэлийн хамгийн гүн дэх шархыг сэдрээж, бас анагаах шидтэй.

https://www.youtube.com/watch?v=rcQCkkVKC5w

Урин тачаангуй Есүдэс

К.Ж.Есүдэс /K.J.Yesudas/ Энэтхэгийн бас нэгэн эрдэнэс. Түүнээс өөр нэг ч эрэгтэй дуучны хоолойноос тийм тэчъяадам зүйл мэдэрч, хэлэхийн аргагүй хачин хүсэл төрж байгаагүй санагдана. Эр хүнээс гарамгүй намуун, энхрий, ялдамхан урсах дуу хоолойг нь тачаангуй гэхээс өөрөөр илэрхийлэх аргагүй мэт.

Өмнөд энэтхэгийн Керала мужийн малаяли угсаатан тэрбээр эх хэл малаяламаасаа гадна энэтхэгийн 10 гаруй хэлээр, мөн орос, араб, англи, латин, бүр санскритаар хүртэл дуулдаг. 50 жил үргэлжилсэн карьерынхаа хугацаанд 40 мянга орчим дуу бичүүлсэн. Есүдэс энэтхэгийн алдартай ихэнх дуучдын адил “playback singer” буюу киноны дуучин. Энэтхэгийн жүжигчин бүр сайхан хоолойтой байдаггүй учир тэдний дууг “playback singer” буюу арын дуучид орлон дуулдаг билээ.

Есүдэс 70 хүрч байхдаа ч цэл залуухан дурлалт хархүүгийн дууг дуулсан хэвээр л байсан юм. Түүний дуулахыг сонссон нэгэн “Бурхан гэж байдаг бол Есүдэс шиг л хоолойтой байх ёстой” хэмээн дуу алдсан гэдэг. Нутаг нэгтнүүд нь түүнийг Гана Гандарван буюу тэнгэрийн дуучин хэмээн хүндэлдэг нь гайхахаар зүйл биш билээ.