Хүн-Байгаль-Эрх чөлөө

Чөлөөт уран бүтээлч  Д.Дорждэрэм, Г.Мөнхболор, Ц.Даваажаргал, Ж.Гантулга, Т.Алтанзагас нарын хамтарсан  “Хүн-Байгаль-Эрх чөлөө” хэмээх үзэсгэлэн Маршал галерейд  дэлгэгдсэн билээ. Үзэсгэлэнгээрээ эдгээр уран бүтээлчид  үзэл бодол, урлагт хандаж буй хандлагаа  эсгий өрөг / felt installations/, дуу авиан өрөг / sound installations/,  видео өрөг / video installations/,  уран зураг / paintings/ гэсэн төрлөөр илэрхийлсэн билээ.  Хүний амьдралын хэв маягт олон шинэ зүйлс, технологи нэвтэрхийн хэрээр урлагт ч тэр нь тусгалаа олж уран бүтээлчийн үзэл санаагаа илэрхийлэх хэлбэр, аргачлалууд хувьсан өөрчлөгдөж, урлагийн олон төрлүүд хоорондоо нэгдэж баяжисаар.  Энэхүү үзэгдэлийг контемпорари урлаг хэмээдэг. Тэрхүү давалгааны гол хүчин зүйл  болох урлагийн олон төрлийг нэгтгэсэн, ингэхдээ гүйцэтгэлийн хувьд  цогц болж чадсан нь уг үзэсгэлэнгийн гол онцлог,  монголын контемпорари урлагийн хөгжлийг урагшлуулсан явдал байв. Үзэгч танхимын хаалгаар орж ирэх тэр агшинаас бүхэлдээ вакум орчинд оруулж, анхаарлыг нь төвлөрүүлж чадаж байсан нь гайхалтай дэглэлт байлаа. Монголын олонхи хамтарсан болон, бие даасан контемпорари гэж нэрлэдэг үзэсгэлэнд давтагддаг дутагдалтай тал нь өөрийн үзэл бодлоо контемпорари урлагийн  олон төрлөөр илэрхийлэн бүтээл болгохдоо тухайн үзэсгэлэнд байх ёстой бүхэллэг чанарыг алдагдуулдаг явдал юм. Энэхүү дутагдал нь ихэнхдээ уран бүтээлч өөрийн хийж буй зүйлдээ төөрөлдсөн, эсвэл анхнаасаа бүтээл төрөх санаа нь олонхын таашаалд нийцүүлэх гэж  зориулагдсан, эсвэл илтээр хуулбарлах тохиолдолд гардаг. Мөн урьд өмнө нь монголд дэлгэгдэж байсан хамтарсан үзэсгэлэн ерөнхий нэр эсвэл урсгал зэрэгт тулгуурлан холбогддог  байсан бол “Хүн-Байгаль-Эрх чөлөө” үзэсгэлэн уран бүтээлчдийн нэгдсэн анхдагч суурь болох санаа нь нэг шугамд байгаад зогсохгүй түүнийгээ илэрхийлэл буюу бүтээл болгохдоо ч өөр хоорондоо хамтарч цогцоор шийдсэн нь олзуурхууштай. Тодорхой нэг уран бүтээлчийн бус таван уран бүтээлч санаагаа нэг хүнийх мэт болгон нэгтгэж, үзэсгэлэнт тавигдсан бүх бүтээл хоорондоо адилгүй ч бүхэлдээ нэгэн цул болж  чадсан нь тэдний бүтээлээ илэрийлэх гэсэн санаа нь хүчтэй, өөрдсийн юу хийж байгааг сайтар ойлгосон байгааг илтгэнэ. Тухайлбал Д.Дорждэрэмийн эсгий өрөгөөр хийсэн бүтээл Ц.Даваажаргалын дуу авиан өрөг,  Ж.Гантулгын видеогоор  баяжин нэгэн бүхэл болох нь зохиогчоос нь өөр хэн ч нууцыг нь тайлахгүй гайхалтай эвлүүлдэг тоглоом шиг.  Хэд хэдэн төрлөөр нэг бүтээл, хэд хэдэн бүтээлээс нэгэн бүхэл үзэсгэлэн бий болно. Тэгсэн атлаа тэдгээр бүгд  тусдаа  байхдаа ч гүйцэтгэл сайн, үзэгдэд үзэсгэлэнгийн үндсэн санааг ойлгуулахаар хэмжээнд байв.  “Бидний нөхөд эдүгээ цагийн урлагийн шинэ өнгө төрхийг олон талтайгаар харуулж илэрхийлэхийн тулд “мөр зэрэгцэн”, хойшид давалгаалах урлагийн чуулбарыг бий болгохоор зорьсон нь уг үзэсгэлэнгээр эхэлж буй. Контемпрари буюу орчин үеийн, эрин цагийн эсвэл эдүгээ цагийн урлаг өөрөө урлагийн нэг салбар, зүйлээс хэдийнэ хальж бүхий л урлагийн талбарт хүчээ авч буй явдал нь бидний энэхүү үйлдлийн цаана хөдөлгөгч хүч болон оршин байж ч болох. Эс бөгөөс өгөгдөл ч байж болох. Магад эрин буй цагийн урлагийн шуурганд тэсэж үлдэх “сүнсэн чөдөр”, тэсэрч гарах “галт зэмсэг” ч байж болох...” хэмээн тэд үзэсгэлэнгээ тодорхойлсон.  Хэдийгээр хүн, байгаль, эрх чөлөө гэсэн сэдвийг  гол агуулгаа болгон, тэдгээрийн хамаарал, мөн чанарыг илэрхийлсэн боловч нийгмийн байдлыг шүүмжилсэн үзэл санааг давхар агуулсан байв. Урлагийг ямар ч үүрэггүй гэж орчин цагийн онолчид бичих болсон ч тэдний энэхүү шүүмжлэлт үзэл санаа нь үзэсгэлэнгээрээ дамжуулан үзэгчдэд нэгийг бодогдуулах гэсэн тэдний зорилтгүй үүрэг. Нөгөөтэйгүүр тэд аливааг өөрчлөх гэхээс илүүтэй эмзэглэл, бодролоо бүтээл болгон илэрхийлж эргээд үзэгчдэд бодох, эрэгцүүлэх боломжийг нээлттэй үлдээв.  Монголд контемпорари урлаг 1990 онд байгуулагдсан  “Ногоон морь” хөдөлгөөний үеэс эхлэл нь тавигдаж, 2000 оны дунд “Хөх нар” урлагийн төв тууштайгаар хөгжүүлэн үзэгчдэд түгээн дэлгэрүүлсэн. Нэгэн үе манай бүхий л уран бүтээлчдид тэр дундаа залуу үеийхнийг давалгаалуулсан энэхүү урлаг чигээ алдаж, сайныг нь муугаа ялгах аргагүй болгож байсан бол “Хүн-Байгаль-Эрх чөлөө” үзэсгэлэн энэхүү урлаг жинхэнэ утгаар биелэлээ олж цэгцлэгдэж буйн тод шинээ болжээ. 

Харгис үнэний магтуу

*Нийтлэлд дурдсан жүжгийн хэсгүүдийг Ц.Цэнгэлийн орчуулгаар, орчуулагчийн зөвшөөрөлтэйгөөр ашигласан болно.

“Миссис Смит Би дахиж онгойлгохгүй шүү.

Мистер Смит Гэхдээ цаана чинь хэн нэгэн хүн байна шүү дээ!

Миссис Смит Түрүүн хэн ч байгаагүй, сая ч гэсэн. Гэтэл чи яагаад хэн нэгэн хүн одоо тэнд байгаа гэж бодоо вэ?

Мистер Смит Хонх цохисон болохоор.

Миссис Смит Энэ чинь нотолгоо биш шүү.

Мистер Мартин Яагаад? Хэрвээ хаалганы хонх дуугарч л байгаа бол хэн нэг хүн тэнд зогсоод онгойлгуулах гэж цохиж байна гэсэн үг биз дээ.

Миссис Мартин Заавал ч биш...” /“Хожгор дуучин” жүжгийн хэсгээс/*

Хаалганы хонх дуугарвал хэн нэгэн цаана нь байгаа гэсэн үг үү? Эсвэл хаалганы хонх дуугарах нь хаалганы цаана хэн нэгэн бий гэсэн нотолгоо болж чадахгүй юу? Олонх нь хаалганы ард хэн нэгэн байгаа учраас л хонх дуугарна гэх байх. Хэрэв бидний эргэн тойрны хүмүүс иймэрхүү зүйлс дээр маргадаг бол тэднийг “эрүүл бус” гэх нь ойлгомжтой. Гэтэл үнэн хэрэгтээ бид өөрсдөө “эрүүл бус” гэх нэр зүүж өгсөн тэдгээр хүмүүстэйгээ яг адил, огт хэрэггүй зүйлсийн тухай ярьж, толгойгоо гашилгадаггүй гэж үү? Өдөр тутмын аахар шаахар зүйлс, үзэгдэл төдий юм болгонд санаа сэтгэлээ зовоох нь эгээ л Смит, Мартин нарын дээрх маргаан шиг утгагүй юм. Үхлийн талаарх бидний зовнил, тулгарч буй асуудлын учрыг олох гэсэн оролдлого хонх дуугарвал цаана нь хүн байгаа, байхгүй гэж маргалдаж буй тэдний маргаантай үнэн хэрэгтээ агаар нэг. Огт хэрэггүй зүйлсэд зовниж, асуултаасаа хариулт хайх бидний үйлдлийг энгийн зүйл дээр маргалдаж, түүнийгээ эгээ л юмсын мөн чанарын тухай ярьж буй сургагч, өөрийнхөө дэвшүүлсэн санааг батлах гэж буй эрдэмтэн адил улайран ярих дүрүүдээс ялгарах юмгүй гэдгийг румыны нэрт зохиолч Эжен Ионеско “Хожгор дуучин” /The Bald Soprano/ бүтээлээрээ харуулсан билээ. Утга зохиол, тэр тусмаа абсурд театрын ертөнцөд өөрийн нэрийг дахин давтагдашгүй, гоц гойд бүтээлүүдээрээ тамгалж чадсан энэ эрхэм 1904-1994 он хүртэл амьдарсан юм. Хүүхэд насаа францад өнгөрүүлсэн Ионескогийн бүтээлээс франц бичлэгийн хэв маяг, загварыг огт олж харахгүй. Анх шүлэг, яруу найргаар уран бүтээлийн гараагаа эхэлж байсан тэрбээр мөн сэтгүүлчээр ажиллаж байсан гэдэг. Түүнийг зохиол бүтээлээ ид туурвиж байсан 1940-өөд оны сүүл, 1960-аад оны эхэн үед абсурд театр ид мандаж, хөгжлийнхөө дээд түвшинд хүрсэн. Ионеско урлагийн ертөнцөд гоц үзэгдэл болсон абсурд театрын түүхнээ онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн нэгэн. Чухамдаа Ионеско, Жан Жэнэ, Харолд Пинтэр зэрэг зохиолчдын нөлөөгөөр абсурд театр эрийн цээнд хүрч, хүлээн зөвшөөрөгдсөн билээ. Ионеског зохиолч Виктор Гюготой адилтгах нь бий ч, утга санаагаа илэрхийлэх бичлэгийн хэлбэр нь огт адилгүй. Өглөөгүүр зохиолоо бичдэг зуршилтай Ионеског орчин цагийн утга зохиолын хөгжилд онцгой үүрэг гүйцэтгэсэн хэмээдэг ч тэр “Би авангард урсгалыг театрт эрс шинэчлэлт хийхэд бус, мартагдсан зүйлсийг дахин бүтээхэд чиглэгдсэн гэдэгт итгэдэг. Гэхдээ өөрийгөө энэ бүхнийг хийнэ гэж боддоггүй. Харин бусад нь театрын мөнхийн, сонгодог мөн чанарыг үзэгчдэд үзүүлж чадна байх” хэмээн даруухан зан гаргадаг байжээ. Гэлээ ч Ионескогийн бүтээл, ялангуяа жүжгийн зохиол нь яах аргагүй чанар чансаагаараа, хэзээ ч цаг үеэсээ хоцрохгүй мөнх наслалтаараа, аль ч зуунд мөнхийн үнэнийг шингээсэн агуулгаараа тэргүүнд тавигдах нь дамжиггүй. Өдгөө түүний хамгийн чухал бүтээлүүд болох “Хожгор дуучин”, “Сандал”, “Хирс”, “Хоёр хүний дэмийрэл” зэрэг жүжгийг орчуулагч Ц.Цэнгэл монгол хэлнээ хөрвүүлээд байна. Хэрэв абсурд театрын томоохон төлөөлөгчдийн нэг Сэмюэл Бэккет “Годог хүлээхүй” жүжгээ бичээгүй бол өдгөө Ионескогийн 1948 онд бичсэн “Хожгор дуучин” хамгийн ихээр алдарших байв. Тэрбээр сэтгэц мэдрэлийн эмнэлгийн өвчтөний харилцан яриаг цааснаа буулгасан мэт үг хэллэгээр дүрүүдийнхээ мөн чанарыг гаргаж, хүрээлэн буй орчин, механикжсан нийгэм дүрүүдийг нь гарах гарцгүй болтол хашиж буйг, энэ бүхнээс хэтийдэн гарах, эсвэл эвлэрэх гэсэн хоёр туйл зөрчил үүсгэж, зөрчлийн улмаас дүрүүд хүн байхын утга учрыг эрэлхийлж буйгаар зохиол бүтээлээ туурвидаг нь зохиогчийн уран хийгээд “башир” арга юм. 1950 онд анх тайзнаа тавигдсан уг жүжгийн гол санааг ганц утгаар тодорхойлох боломжгүй. Ердөө л хамрын ханиад туссан хүний тухай сонсоод “Гайхалтай түүх байна” хэмээн дуу алдах дүрүүд нь эд хөрөнгөөр дулдуйдаж, бүхнийг бүтээгчдийн тухай сонссон хэн нэгний харуусал шиг утгагүй зүйлд баясах. Гэвч цаг бол “Зөрчил тэмцлийн сүнс шүгэлчихсэн эд юм” хэмээн бодох дүрүүд нь сэтгэлгээний хувьд загварт баригдаагүй хүмүүс гэдгийг илтгэнэ. Бие биетэйгээ огт танихгүй хүмүүс шиг уулзалдах эхнэр нөхөр... Ертөнц дээр анх удаа нэг нэгнээ харж байгаа юм шиг загнах нь санаатайгаар биш, тэд угаасаа л тийм. Өөрсдийн амьдралын тухай ярьж, яг адилхан газар амьдарч, яг л адилхан хүүхэдтэй болохоо мэдэлцэж гайхацгаана, гэхдээ үүндээ огт цочирдохгүй тайван хандах. Энэ нь, бид өдөр бүр уулзаж, харилцаанд орох ч өрөөл бусдыг хэзээ ч бүрэн төгс таньж чадахгүй гэсэн санааг илэрхийлсэн болов уу. Зохиолд ямар ч хэрэггүй гэмээр үг хэллэгүүд, утгагүйдэл нэгэн цул болж гол санааг босгодог нь зохиогчийн туурвихуйн ухаан, бичлэгийн үнэт чанар юм. Салангид үедээ огт чухал биш үзэл санаа, өгүүлбэр, үг хэллэг, дүрүүд нь нэгэн цул болохдоо нэг санааг ч биш, бүр хэд хэдэн санаа, агуулгыг төгс илэрхийлж чаддаг. Ерөөсөө түүний зохиол бүтээлийг тайлбарлана гэдэг галзуу хүний л хийж чадах ажил байх. Тайлбарлах боломжгүй гэх тодотгол нь өөрөө абсурд жүжиг сэтгэлгээний хувьд хэр өндөр түвшнийх болохыг нотолдог. Хэрэвзээ ухаж ойлгуулах гэж үзвэл зохиолын өгүүлбэр бүрийг задлан шинжлэх хэрэгтэй болох вий. Ионескогийн бүтээлийг Бэккэттэй төсөөтэй гэх ч үнэн чанартаа огт өөр болох нь зохиолын өрнөлөөс харагддаг. Зохиолын бүтэц, тэнэгдүү гэмээр дүрүүд, эхлэл төгсгөл зэрэг нь адил мэт боловч Ионеско жүжгийнхээ төгсгөлөөр Бэккэтийг шиг дүрүүд нь гарах гарцгүй гэдгийг бус “өгөгдөл”, хувирашгүй тогтсон үзэгдлийг туулахаас өөр замгүй гэдгийг харуулдаг. Түүнчлэн Бэккет цаг хугацааны эмх замбараагүй байдал, эхлэл төгсгөлгүй шинжээрээ зохиолынхоо өрнөл, цаашлаад гол утгагүй “утгыг” харуулдаг бол Ионескогийн хувьд цаг хугацааг төдийлөн онцолдоггүй. Ионеско хэд хэдэн жүжгийн зохиол бичсэнээс хамгийн сор бүтээлээр “Хирс” жүжиг нь нэрлэгддэг. “Хирс” жүжиг зөвхөн театрын төдийгүй орчин цагийн утга зохиолын чиг хандлагыг тодорхойлж, үндэс суурийг нь нэгэнт тавьжээ. Нэг талаараа түүний бүтээл зохиогчоосоо урсан гарсан мэт боловч уншигчдад мэдэгдэхгүй үйл явдлын өрнөл, зохиол доторх зөрчил, нэг утга санаанаас нөгөө утга руу шилжих огцом зохион байгуулалт, бичлэгийн ур ухаан нь үнэхээр бишрэн шүтмээр нарийн тансаг, түүнийхээ хэрээр төвөгтэй. “Хирс” жүжиг нь 

Ионескогийн бүтээлүүдээс хамгийн сонгодогт тооцогддог ч зохиогч 1951 онд бичсэн “Сандал” жүжгээ илүүд үзэж, “Хөгшин эр хаалга нь хаагдсан цэцэрлэгийг, бага балчир насаа тун бүдэгхэн, яг л бөхөж байгаа лааны гэрэл шиг бүдэг бадагхан санана. Энэ нь миний хувьд алдагдсан диваажин юм. Хэдий чухал биш ч энэ хэсэг надад төгсгөлөөс ч илүү чухал санагддаг” хэмээжээ.

“Өвгөн Цаана чинь...Парисын цаад талд... юу байсан бол?

Эмгэн Тэнд чинь юу байлаа даа, бас хэн?

Өвгөн Сайхан газар, үстэй дээлгүй л явна шүү.

Эмгэн Тийм халуун уу? Биш ээ, нэг л биш байна.

Өвгөн Өөр бас юу байлаа? Энэ толгой дотор холион бантан...

Эмгэн Бодох гэж битгий хүчил ээ, аягүй бол...

Өвгөн Бүх юм тэртээ хол... чадашгүй... Энэ чинь хаа байлаа даа?

Эмгэн Юу?

Өвгөн Яах вэ дээ, нөгөө юу... нөгөө юу... энэ чинь хаа билээ дээ, бас хэн билээ дээ... Үг олох гэж зүдчих юм... Гэхдээ бүгдийг хэлэх шаардлага байна.

Эмгэн Энэ чинь чиний ариун үүрэг. Мэдээний тухай дуугүй байх эрх чамд байхгүй, чи хүмүүст хэлэх ёстой, тэд хүлээж байгаа... чамайг орчлон ертөнц хүлээж байна...” /“Сандал” жүжгийн хэсгээс/*

Жүжгийн дүрүүдийн харилцан яриа ямар ч логик дараалал, утга санаа илэрхийлээгүй байх нь уншигчдыг төөрөлдүүлэх. Уг жүжиг нэлээд олон дүрийг хамрах боловч жүжгийн турш зөвхөн өвгөн, эмгэн, уран илтгэгч гэж нэрлэгдэх гурван дүр нь л тайзан дээр бодитоор, үзэгчдийн нүдэнд харагдахуйц байна. Гурван дүр нь бусад дүрүүдээ байгаа мэтээр харилцан ярьж, үйл хөдлөл үзүүлэх замаар жүжиг өрнөдөг. Гагцхүү жүжгийн төгсгөлд олны шуугиан, чимээ сонстож, хоолойгоо засах, хоорондоо шивнэлдэх авиа гардаг. Ерөөсөө абсурд жүжгийн амин сүнс нь зохиолоосоо илүүтэй, тайзны тавилтын өвөрмөц шийдэл. Тайзны этгээд тавилт, уламжлалаас гажсан, стандартгүй, санаатайгаар өөр байх гэсэн дэглэлтийн төгс хувилбар бол “Сандал” жүжиг билээ. Түүний бас нэг сонирхолтой жүжиг бол “Хоёр хүний дэмийрэл”. Уг жүжгийн гол баатруудад ч тэр нэр оноож өгөхөөс татгалзсан байдаг.

“Эрэгтэй Өөрийнхөө үхлээр үхэхийн оронд бусдын гарт үрэгдэхийг зарим хүн илүүд үзэх юм. Тэдэнд тэвчээр дутагдаж байгаа юм. Эсвэл энэ нь тэдэнд таашаал өгдөг байх.

Эмэгтэй Эсвэл тэд энэ нь тэдэнд таашаал өгдөггүйг нотлох гэдэг ч юм уу.

Эрэгтэй Эсвэл тэр нь ч амар байж болно. Хөгжилтэй.

Эмэгтэй Энийг чинь хамт олны сэтгэлгээ гэдэг юм.

Эрэгтэй Тэд бие биеэ харилцан алж байгаа юм.

Эмэгтэй Тэд нэг нэгнээ ээлжилж алж байгаа хэрэг. Нэг зэрэг ингэх боломжгүй...” гэх мэтээр тодорхой шалтгаангүй, гэхдээ шалтгаантайгаар бие биедээ буруу өгөн маргах эр эм хоёр. Зохиолын үг хэллэг бусад зохиолтой нь адил энгийн мэт боловч ээдрээтэй, тархи задармаар хурц. Дүрүүд нь уншигч, үзэгчдээс хэлж болох дорд үзсэн, ухамсрыг нь басамжилсан бүхий л үгсээр булуулах ч эцэстээ тэдэнд уйтгар төрүүлэн, юмсыг шаналангуйгаар эргэцүүлэн бодох байдалд хүргэн тохуурхдаг. Тэр бүү хэл дүрүүд нь эмгэн хумс хуягтай, эсвэл хуяггүй талаар үнэн голоосоо, бие биеэ үзэн ядталаа маргах нь ёстой л жинхэнэ дэмийрэл. Үүнээс үзвэл түүний бүтээлийг гаж гэж хэлж болохоор ч энэ тодорхойлолт оновчгүй юм. Учир нь бүтээлийнх нь гүнд утга уянгын зүйл байдаг. Ионескогийн уйтгартай, залхаг санагдах бүтээл өөрөө уншигчаа гол цөм рүүгээ аажим аажмаар татан оруулж, нөгөөтээгүүр ямар ч төвөггүй, зовлонгүйгээр харгис үнэнд суралцуулж, таниулдагт л зохиогчийн гоц авьяас оршдог аж. Ионескогийн бүтээлийн гүнд хүрч, харгис үнэнд суралцах нь хамгийн их тэвчээр шаардах бясалгал байх болно. “Яагаад гэх асуулт намайг унтаж байхад ч, ажлаа хийж байхад ч дагадаг. Үхэл ирсэн цагт л чимээгүй болох биз. Учир нь тэр үед миний уруул хаагдана” хэмээн нэгэн ярилцлагадаа өгүүлсэн Ионеско туурвисан бүтээлүүдээрээ уншигчдад өөрт нь тулгардаг байсан асуултыг үлдээж, түүнчлэн өөрийнхөө бүтээлээр дамжуулан хариултыг нь олох боломжийг олгосон юм.□

Д.Оюунномин 

“Гоодаль” сэтгүүлийн 2011 оны аравдугаар сарын дугаарт нийтлэгдсэн болно.

Нүүдэлчдийн урлагийн эх

Битгий санаа алдаач,
Салхи аа!

Турьгүй охины гар шиг энэ моддын
Сүүлчийн амийг таслах гээд байна, чи.

Чи...!

Үзээгүй, хараагүй бүхнээ би үзэн яддаг. Мишима  /Алтан сүм/

Чи бол хайр, чи бол миний намар, намрын тухай бодлууд, өөрийгөө бусдаас өөр гэдэгт одоо ч гэнэхнээр итгэдэг  насыг минь мөнхлөгч.  Далавчтай, далд мэлмийтэй, салхи бүрээс үг сонсдог гэдэгтээ итгэдэг байсан хүүхэд насны минь хамгийн ухаалаг, чин үнэн, тодоос тод дурсамж. Чи бол хүч! Цас орохыг хараад уйлснаа, тэгээд яагаад ч юм өөртөө таалагдсанаа би ганцхан чамд л хэлж чадна шүү дээ. Чи тийм эмзэг. Тэр нэгэн намар гараас минь хөтлөөд зам дагуу хар эрчээрээ гүйж, үл мэдэг чичирсэн хоолойгоор шүлэг уншиж, “Даарч байна уу?” гээд хүзүүнд минь ороолтоо зүүж өгсөн чи, харанхуй ойд төөрөөд айж явахад хаа холоос хүний дуу цуурайтах шиг аврал минь байсан. Чи бол гэрэл. Хурц биш, шөнийн цох шиг гэрэлтэгч минь. Хэн хэн маань юу ч алга болдоггүйг нотлох гэж, танин мэдэх гэж аялж байгаа. Олон маргаашид, олон жаргалтай, олон шаналант өдрүүдэд чи үргэлж надтай цуг байхыг би мэднэ. Гэхдээ... Энэ бүхнээс өөр нэг зүйл бий. Би чамд дурласан. Анх бид танилцахад 16-хан настай жаахан охид байлаа. Чи тийм жаахан хэрнээ тэчъяал, дур хүслийн тухай юу ч мэдэхгүй намайг хачин ойлгомжгүй ертөнцтэй анх танилцуулснаа мэдэх үү? Бүгчим өрөөнөөс агаарт гарах шиг цочир байсансан. Чи миний хэчнээн дурлалыг надтай хамт туулж, хуваалцаж, өсч торнилоо доо. Гэхдээ чамд дурласан дурлал тэр бүхэнд байсаар л байсныг чи мэдэх эрхтэй хүн. Би өөр хэн нэгэн эмэгтэйтэй хэзээ нэгэн цагт уулзахдаа яарч, догдолж, хар эрчээрээ гүйх болов уу? Мэдэхгүй. Үгүй ч байж мэднэ. Өөр хэн нэгэн эмэгтэйг хараад сандарч тэвдэж, хүсэмжилж, гарт нь, хүзүүнд нь, биеийнх нь аль нэг хэсэгт хүрэхийг тэгтлээ их хүсэх болов уу. Мэдэхгүй. Үгүй ч байж мэднэ. Өдрийн турш ганцхан чамайг л бодож, хэлж мэдэхгүй, ичгүүр төрөм хүсэл чээж давчдуулна. Тэр үед би ойлгоогүй ч одоо ойлгосон. Өсвөр насны бяцхан охины сониуч, өөрөө ч мэдэхгүй сэрлээр чам руу тэмүүлсэн хүсэл одоо ч буцалсаар байна. Энэ бүхэн дөнгөж эхэлж байх үед нэг хүний “Жинхэнэ хүслийг таньж мэдэхэд чи хэтэрхий залуу байна” гэж хэлсэн нь одоо надад огтоос үнэн биш болж. Бусдын шооч харцанд өртдөг шиг тэнэг хүсэл энэ биш. Эхлээд энэ бүхэн жижиг зүйл байснаа аажмаар томорч, нүдийг минь тэр чигээр нь халхалчихав. Би бүх зүйлийг хангалттай танин мэдэж, учирч, туулж, даван гараагүй ч гэлээ тэр л ирээдүй, үй олон маргаашууд өнөөдөрт ямар хамаатай юм бэ?! Өчигдөр хийгээд өнөөдрийн минь хажууд барьцгүй, үнэ цэнгүй байгаа тэр л өдөр хоногуудад итгэж өнөөдрийн бүхнийг дахиж үгүйсгэхгүй, чамайг гэх дурлалаа үгүй хийхгүй. Одоо л алдчихвал гарт минь хэзээ ч баригдахгүй амьдрал чи гэдгийг мэдэх ч яг үнэндээ би айж байна. Ердийн нэгэн эмэгтэй сайн найзаас илүү тэнгэрлэгийг, хүслийг хэрхэн би чамд ойлгуулах вэ. Өөрийгөө чамд саймшруулах гэсэн хэрэг биш ээ. Чамайг тэр бүхнийг ойлгоод баясан хөөрөхийг би мэднэ. Чиний надаас мэдэрсэн тэр баясал, догдлол миний доторх эрийг жаргалтай болгодог гэвэл чи итгэхгүй байх. Биеийн минь доторх хоёр туйл нэг хүнийг их хайраар нэгэн зэрэг хайрлахдаа хоорондоо зөрчилдөж, аль нэг нь чамайг өмчлөхийг хүсдэг. Тэд бас бие биеэсээ чамайг харамладаг. Чи намайг “айж байна” гэж зөв хэлсэн. Чи найз минь хэвээр үүрд дэргэд минь байсан ч дурлалт чи үүрд мөнх надаас хол байна. Бидэнд ямар ч сонголт байхгүйг чи ойлгох хэрэгтэй. Чи надаас “Яагаад” гэж асууна. Би хариултыг нь мэдэхгүй. Гагцхүү би үнс нурам болтлоо шатах их хүслээ, дурлалаа хорьж цагдахгүйгээр зөвхөн мэдрэх л эрхтэй гэдгээ мэднэ. Үйлдэл болгох боломжгүй. Чи эрийг байтугай эмийг ч өөртөө татах тийм гоо үзэсгэлэн. Чи өөрөө ч үүнийгээ мэддэг. Би чамд мөнхийн зөрчил, үгүйсгэлийг гэхээсээ илүү өөр сайн эр, жинхэнэ эмэгтэй хүний амьдралыг хүсэхдээ л... Цаг хугацаа өнгөрөхөд олон учрал тохиовч намайг догдлуулахгүй. Тэр үед “Өө бурхан минь, намайг галзууруулах дөхөж байсан тэр бүхэн хаачаа вэ” гэж бодно. Тэгээд л, юу ч үлдээгүйг мэдрэхэд дотор муухайрам хэдий ч хамгийн гүнээсээ юу ч өөрчлөгдөөгүйг ойлгон эмзэглэх, баярлахын дунд арьсаа зумартал хавчуулагдана. Гэхдээ гагц чи л хэзээ ч ердийн нэгэн учрал болохгүй. Чиний хэлдгээр, ай даа бид ядаж л залуу байгаа минь юутай эрхэм бэ! Юм бүхэн чухал биш дээ, гагцхүү чамайг би 16 насандаа анх харсан шигээ, тэр л хүрэн бор урт үс, цэнгэг ялдам хэрнээ гүн харцтай дэггүй охин хэвээр чинь яаж сэтгэлдээ үүрд хадгалж үлдээх вэ? Бүхнээс илүүтэй хадгалж үлдэх нь л миний хувьд эрхэм байна, хонгор Лолита минь! Чиний асуулт бүхэнд энэ хариулт болог.

http://www.youtube.com/watch?v=YaVE4WVlsDQv

Өвсний нүд

Яруу найраг үргэлжилсэн үгийн зохиолоос тэс өөр, яруу найрагч байх нь зохиолч байхаас тусдаа замнал болохыг Сербийн зохиолч Милорад Павич “Зохиолчдод яруу найраг бол ялын төлөвлөгөө, харин хүүрнэл зохиол бол өршөөл үзүүлэлт, цагаатгал” хэмээн тун оновчтойгоор илэрхийлсэн нь бий. Энд шүлгийг нь толилуулж буй Д.Нямдорж өөртөө цагаатгал эрэх эсэхийг хэлж мэдэхгүй ч түүний ялын төлөвлөгөөг “жинхэнэ яруу найраг” хэмээх нь үнэнээс нэг их гажихгүй. Хэсэг бүлэг яруу найрагчид өнөөх ялын төлөвлөгөөгөө өчнөөн зовлон мэтээр үзэн, түүнээ олонд зарлан “орилж хашгичих”. Тэр ялыг уншигчид өөрт нь сонголтгүйгээр оноочихсон мэтээр хандах нэг нь ч бий. Гэтэл заримынх нь хувьд өөрт нь л хамаатай тэр ял, түүнээс үүдэх шаналал, баяр хөөр өөрийг нь ч танихгүй, огт хамааралгүй хүмүүст халдварлаж, хүссэн ч хүсээгүй ч халдвар авсан тэр хүмүүсийнхээ анагаагч бас өвдөөгч болно. Д.Нямдорж өвтгөж чаддаг. Түүний шүлгүүдийг уншаад нүдээ анин дотроо түмэн зүйлс эмтрэхийг тайвнаар сонсмоор тийм өвдөлтийг, гэхдээ яруу найраг уншиж төлөвшсөн уншигчид л мэдэрнэ. “Наран гараг”, “Эр тагтааны гуниг” хэмээх шүлгийн түүвэр номоо гаргасан тэрбээр саяхан “Өвсний нүд” хэмээх нэгэн шинэ номоо гаргаад буй. Хүний амьдрал дахь хоёргүй үнэний туйл болох амьдармаар зөн, үхчихмээр утгагүйдлийг Д.Нямдоржийн шүлгүүд гол тасартал мэдрүүлж, ухааруулж чаддаг. Тиймдээ ч тэр хамгийн ариун, хамгийн хэрцгийг урлагч юм.  Эгээ л өвсний нүд буй бүхнийг харсан хэрнээ хэнд ч юу ч хэлээгүй ч салхинд үг нь дайгддаг шиг...

***

Оддын гэгээнд ижий

сацал өргөн  залбирна.

Одод улам л олширно.

***

Өөдөө шидсэн чулууд

оночихож дээ, янз нь...

Өвөр дээр минь одод бударна.

***

Алгаараа ус утгахуй

хуруун салаагаар

саран урсана.

***

Үүлэн хөнжил тийчих

нүцгэн нарыг үзээд

өвсний нүд бүлтэлзэнэ.

***

Тэнгэрт гараа дүрэхэд

Хурууны үзүүр хуурай.

Тэмтрэгдэх зүйл нь үгүй

Хоосон чанарын зах.

Тээнэгэлзэл, агшны гайхширал

Нойтныг хүсэмжлэх сэтгэл.

Тэгээд норчихсон байх нь

Хоёргүй үнэний туйл.

***

Үсэнд чинь төөрөх хуруу

Хүслийн эцэст сульдаж

Үүргэлэх шөнийн гүнд

Нэгнээсээ ангид хоноход

Үнэрийг чинь уушгилсан дотор

Гадна оршихыг чинь тэвчихгүй

Үзэм идэхийн адилаар

Үхтлээ чамайг л хүснэ.

***

Газрын бүлээн амьсгалд

Шил шиг цантсан тэнгэрт

Гар хүрч ядах мэт

Моддын орой цорволзоно.

Хаа холын шувуу

Цонх мөргөөд буцах шиг

Хаврын тэнгэр дуугарахыг

Хачин ихээр хүснэм.

***

Цонх нээлттэй,

салхины аясаар шөнөжин эвцэлдсэн хөшигнүүд

цуцаж ядраад хуруугаараа шүргэлцэн ичингүйрэн зогсоцгооно.

Зовхи аниатай,

сарны нөлөөгөөр шөнөжин бэдэрсэн сүнснүүд минь

залхаж уйдаад биеэ тойрон хэрэлдсэн мэт буруу харан сууцгаана.

Амьсгалж буй цогцос,

амьдралын дундах түр зуурын үхлийнхээ,

амьдарч буй тоосго,

амрахаар орж хэвтдэг өдөр бүрийн авсандаа

зэрэмдэг зүүдээ цуглуулах гэж зүдэхүй гудамжаар хэсүүчлэх манан

зэргэлдээх ойн зах хүрмэгцээ чоно болон хувилаад харайлдан одно.

***

Хадан дээгүүр чулуу

өнхрүүлэхэд

Ход ход инээнэ.

Хүүтэй л болох юмсан!

..1

Би тамхи татан сууна

Биелэсэн хүслээ хараан.

Хүссэн зүйл хүзүүгээр ороох шиг

Хүн болчихсондоо шанална.

Шанаагаа тулан тамхиа баагуулна

Шархалсан зүрхээ хэмлэн иднэ

Ширхэнгчлэн итгэлээ, харууслаа зулгаан

Шинэхэн төрхөндөө дасаж сууна.

Тамхины үнс тасран унахад л

Танидаг бүхнээ ор тас мартана.2009

...

Таныг би зүрхэндээ булшилчихаад

Тайтгарал эрж айдсаараа цогцыг чинь тэмтэрдэг

Гэвч,

Агаарт, салхинд, хаа сайгүй

Таны үнэр, таны харц.

Өөрийг тань би мянга түмэн удаа егүүтгэвч

Өөрийн тань тухай бодол

Мянга түмэн саяар нэмэгдэх.

Матерушка

Бодол минь тэнэж байна... Ургах гэж ядаж байгаа зулзаган модод, айсуй урин цагийг авчрахаар, гөлөглөхөөр зэхэж буй навчис, газрын хав халууныг дэлхийн хөрсөнд авчирч яваа нялх ногоо, өнгөрсөн жилийнх хэрнээ мөчрөөсөө хагдарч амжаагүй хавартай золгож буй үхлийн өнгө мэт зэвхий ганц навч, сүмийн оройд заларсан бодь гөрөөсний халуун зүрх, биелээгүй хүслийн минь дуудлага аятай тэнгэрт мөрөө үлдээсэн онгоцны утаа, салхивчаар урилгагүй зочлох зоригт салхин, өө тэгээд аль болгоныг нэрлэж дуусах билээ, юм бүхэнд л бодол минь тэнэж, бодлын минь тасархай хүрэлцэж, бодож байна, би. Бодол, төсөөлөл бус сүүдэр нь үзэгдсэн, биед шүргэсэн “жинхэнэ” үхэл ирсний дараа атгасан алтан утасныхаа үзүүрээс алдчих гээд байна... Бурхадад хандаж хэлэх тэрслүү үгс минь үзүүртэй мэсээр хүрэхийн төдийд л сад тавьчих гээд амар заяа үзүүлэхгүй нь. Аз жаргал гэгч чухам юу болох тухай, аз хэнийг нь түшиж, хэнээс нь нүүр буруулдаг тухай, үйлийн үр, төлөөс, мөнх бусын тухай асуултандаа хариулт авахын тулд тэнгэр тултал хашхичих орь дуу, чарлаан байна, надад. Өмнөөс нь үхэж чадахгүй ч үхчихмээр санагдах тийм их хайртай эрхэм хүнийхээ золгүй хувь тавилангийн шийтгэл юунаас үүдэлтэйг амьдралд хандаж бас асуумаар байна. Асуултандаа судрын, хэн нэгний үг биш “өөр” ид шидийн хүч хариулж хүчрэх тийм утгыг нэхнэ. Ухаан орсон цагаас минь амьдрал надад бүтэн амьдрал, инээмсэглэл, гэр бүл, эцгийгээ, эр нөхрөө хүндлэх гэх мэт үг, утга бүхий дуу аялсан нь хайрын тухай солгой дуу байсан юм шиг санагдах. Үнэ цэнтэй байсан үхлийн тухай бодол ийм хуурмаг, ийм хэврэг байхад үнэн гэж өөртөө бодсон, ухаан гэж итгэсэн юм бүхэн дайвалзах. Эргүүлэгтэй усанд хөл алдах шиг... Эхийн хэвлийд мэдэрсэн дулаан, ээжээс бусад нь бүгд солгой дуу аялсан байвал яана. Үнэрийг нь эцгийнхээ үнэрээс дотночлодог, хайртай тэр минь ч бас... Цонхоор харвал ертөнц амгалан болоод аниргүй, өрөө нам гүм, гэвч бүхний ард гарахаас өөр замгүй хувь тавилангийн тухай эргэцүүлэхдээ дотор минь шуурга дэгдэж байгааг ертөнц чамд хэрхэн  ойлгуулах билээ, би?! Нүдэнд үзэгдэх, нүднээ үл үзэгдэх цонхны цаана хэн нэгэн үхлийн тухай яг л миний өнгөрсөн шиг тэнэгхэн бодлыг цуглуулан, түүндээ итгэчихсэн яваа даа. Бодит! Бодит! Бодит хэмээх нөхцөл байдал, бодит хэмээх үгний нууцад нэвтэрч утгыг тайлвал ертөнцийн ухаан, үнэний төв цэгт хүрчихнэ. Нэг хос нь алтан шаргал, удаах хос нь гандмал сүмийн тэргүүнд залрагч бодь гөрөөс л хэлээгүй, үглээгүй үгсийг минь ойлгоод байх шиг. Газарт байгаа хэрнээ тэнгэртэй яагаад ийм ойр, тэнгэрт хэрхэн алсаас хүрч чадаад байгаа тэр тайлагдашгүй хүчийг бодь гөрөөснөөс суралцвал өөрөө заавал үхэж, эсвэл заавал үхэх үедээ  бус энэ л цаг үед үхлийн тухай ойлгож мэдэх гэсэн адгуу хүслээ гүйцэлдүүлж магад. Агаарт татаастай түмэн өнгийн утасны алийг нь би атгавал үхлийг жинхэнээсээ таних вэ? Асуултад бодь гөрөөс үл хариулах ч, би сонсож байгааг нь мэднэ. Эцсийн цэгтээ үхэл гэдэг үгэн дээр  нэгдэж байгаа хэдий ч өөр өөр хэлбэртэй олон үхлийн мөн чанарын ялгааны тухай би бодож байна. Бусдын уур хилэнд онилогдон, ухаанаар бус хүний хамгийн адгийн араншинд өртөн нүдүүлж үхэх, насны эцэст үр хүүхдээрээ толгойгоо түшүүлэн, амьсгал нь улам бүр холдон буй хормыг ухаан мэдрэмжээрээ бус арьсныхаа нүх сүв, бүр ясаараа хүртэл бүрэн мэдрэн үхэх хоёр ялгаатай биш гэж үү. Муугаасаа илүү сайн нь азгүй үхлээр үхдэг энэ ертөнцийн юу нь үнэн, юу нь худал болохыг танихын тулд өөрийн биеэр бүхнийг туулж, тэсч, ухаан суухаас өөр арга зам үгүй мэт. Хувь тавилангийн бидэнд бэлдэж тавьсан амттайхан дарс гэгч нь ердөө л энэ. Тэмц, тэгээд үлд. Дараа нь гэвч яана гэж...  Нэг асуултаас нөгөө асуултад бүдрэх энэ замын төгсгөл нь хаана бол? Ингээд бодохоор бодлыг минь үргээж орхисон үхэл гэгч нь гэрэл гэгээ, сэрэл, залуу нас, хамгийг өдөөгч нэгэн мэт. Өнгөрөгч хавар ногоорон, зулзган үнэрээ түгээн ургасан ч намар нь хагдраагүй, өвлийн цастай шуурганаар ч тэсч үлдсэн энэ ганц навч... Навч бүр намар унадаг жамтай гэж хэн хэлсэн юм бэ!?

Sainkho in Mongolia

http://www.youtube.com/watch?v=YJPMdacxWsc&feature=share

:::

Март!Ор тас март. Мартaна гэдэг хамгийн сонгодог, шилдэг, зэвүүн өшөө авалт. Хэн нэгнийг мартана гэдэг аллагын аниргүй хэлбэр. Ийм аниргүйгээр хүний амийг егүүтгэнэ гэдэг адгуусан хүслээ хангах эротик үйлдэл. 

Татум

Явсан юмс бүхэн эргэж ирдэг нь жам. Гэхдээ юу ч ор мөргүй үгүй болдоггүй юм. Нүдэнд үл тусч, гарт үл баригдсан ч үзэн ядалт, цөхрөл, өөр өөрийгөө доромжилсон юм шиг бөөлжмөөр мэдрэмж, жигшил чинь хэзээ ч алга болохгүйгээр хаа сайгүй оршин буй. Эгээ л салхи шиг... Итгэл найдвар, ариун нандин бүхнийг чинь дэвсэлж чамаас явсан юмс бүхэн хэзээ нэгэнтээ эргэж ирдэг. Тэр үед чи тэдгээр юмсыг яаж ч болно. Аварч, мартаж, хүсвэл алж, нохойн үхлээр үхүүлж болно. Гэсэн ч цаг хугацаа өнгөрөхийн хэрээр зөрчил, тэмцэл, гомдол, үзэн ядалтаа бага багаар гээж, хэзээ нэгэнтээ чамайг сул дорой болгож, үхчихмээр тэмүүлэл рүү хөтөлж байсан бүхэн чинь “ердөө л...” болж хувирах. Тиймээс бид өөрийгөө бүтээх, хийгээд олох биш ГЭЭХ гэж энд ирсэн байх нь!

Галзуу ирланд эрээс хүртэх оюун санааны дур тавилт

Амьдрал тэр чигтээ хүлээлт биш гэж үү. Үхэл хагацлыг, бурханыг, ид шидийн мэт тохиолыг, хэзээд л утгагүй байдаг мөнхрөлийг хүлээсээр дуусдаг юм шиг. Тийм биш гэж бодсон ч үхэхгүй юм шигээр амьдралд хандах хандлага, амьдралд хоргодох сэтгэл ул мөргүй алга болдоггүй. Хэрэв тийм бол бид туйлын зорилго, насан туршид тархинд оршсоор л байдаг тэнэглэлээ үгүйсгэн нууж жүжиглэдэг. Ерөөсөө үнэнийг үгүйсгэнэ гэдэг нэг зүйлд туйлдаа хүртэл итгэх итгэл, хэзээд л тохиох зүйлсийг няцаана гэдэг байгалиас өгөгдсөн хүн байх өгөгдөл юм. Бид ичиж эмээх зүйл үгүй адгуусан шинж чанараа нуух гэж түүртсээр цаг хугацааг элээдэг бол яана. Тэгэхээр амьдрал бол театр. Төгсгөлийн замд ирэхэд итгэж явсан бүхэн чинь худал хуурмаг хэмээн тохуурхдаг харгислал. Ирландын нэрт зохиолч Сэмюэл Бэккетийн бичсэн жүжгээс үүдэлтэй урлагт бий болсон онцгой нэг үзэгдлийг “Хүлээхүй” буюу “Харгислалын театр” хэмээн нэрлэх нь бий. Энэ нэр амьдрал хэмээх үйл явцын байж болох хамгийн сайн тодотгол юм шиг санагдана. Яг үүн шиг хүн төрөлхтний мөн чанарыг увайгүй, гэхдээ үнэн мөнөөр илчилж харуулсан цөөн суутны нэг бол дээр дурдсан Сэмюэл Бэккет. Тэрбээр XX зууны хамгийн сонгодог жүжгийн зохиолыг бичээд зогссонгүй, тайз дэлгэцийн урлаг, хүн төрөлхтний сэтгэлгээ, оюун санааны ертөнцөд нэн шинэ хэлбэрийг бий болгосон чухаг хүн юм. Ирланд гаралтай ч зохиол бүтээлээ францаар туурвидаг, бүтээл нь англи хэлтний утга зохиолд хамаарагддаг энэ эрхэм 1906 онд ирландын нэгэн жижиг тосгонд мэндэлжээ. Урлагийн жинхэнэ мөн чанар, туйлын зорилго нь гоо сайхныг шагшин магтаж, уран тансаг үг, дүрслэлээр үзэгчдэд таашаал өгөхөд бус бодит амьдрал, хувиршгүй үнэнийг харуулахад л оршдог. Энэ бүх үнэт чанар Бэккетийн бүтээлд нэвт шингэсэн байдаг. Гутранги үзэл, егөөдлөөр хүн төрөлхтний хувь тавиланг элэглэн, хэчнээн өчүүхэн болохыг нь гайхалтай урнаар үзүүлсэн тэрбээр XX зууны хамгийн нүргээнт хашгираан байсан юм. Түүний цуурай одоо ч намдаагүй, хүн төрөлхтний унтаа оюун санааг сэрээсээр байна. Галзуу ирланд, солиотой гайхамшиг хэмээн урлагийнхныг дуу алдуулж байсан Бэккет гэрээр боловсрол эзэмшиж, хожим нь Дублин хотын утга зохиолын сургуулийг төгсжээ. Парисын их сургуульд англи хэлтний утга зохиолын хичээл заадаг байхдаа нэрт зохиолч Жеймс Жойстой танилцан нарийн бичгийн даргаар нь ажилладаг байв. Жойсын дэргэд ямар ч үнэ хөлсгүйгээр ажиллаж байсан он жилүүдэд Бэккет түүнээс суралцахаас илүүтэй дотны анд нь байсан гэх хэдий ч зохиолчийнхоо хувьд төлөвшин, бичих ур ухаанаа олж авахад нь Жойс ихээхэн нөлөөлсөн гэдэг. Хожим түүний бичсэн Жойс, Пруст нарын тухай эссэ нь уншигч, судлаачдын талархлыг хүлээсэн юм. Жойс Норвегийн жүжгийн зохиолч Ибсэнд дуртай байсан нь Бэккетийг жүжгийн зохиол бичихэд нөлөөлсөн гэх нь ч бий. Хэн нэгэнд таалагдаж, хүлээн зөвшөөрөгдөхийн тулд Бэккет жүжгийн зохиол бичдэг болсон байлаа ч утга зохиолын ертөнц түүний гэнэн занд талархах хэрэгтэй. 1930 оны эхэн үе Бэккетийн хувьд сэргэн мандалт, уналтын завсрын үе байв. Зохиолч М.Прустийн тухай “Пруст”, мөн “Чичлэх нь цохилтоос хүчтэй” түүвэр зохиолын номоо гарган урлагийнхны анхаарлыг татаж эхэлсэн ч хувийн амьдралд нь хагацал зовлон тохиож, үүнд цочирдон сэтгэл санааны гүн хямралд орсон байна. 1933 онд эцгээ алдсан тэрбээр Лондонг зорьж сэтгэл зүйн эмчилгээнд хүртэл хамрагдаж байжээ. Сэтгэл санааны хүндхэн үеийг туулсны дараагаар “Мерфи” романаа бичиж эхэлсэн байна. Аливаа зохиолыг хэмжээ, бичлэгийн төрөл гэх тогтсон хэлбэрээр нь роман, өгүүлэг, тууж хэмээн нэрлэдгийг галзуу ирланд эр илтээр үгүйсгэн, өөрийн бичсэн богино хэмжээний зохиолоо ч роман гэж нэрлэж байв. Түүний тэрслүү зан хэвлэн нийтлэгчид болон утга зохиолынхонд төдийлөн таалагдсангүй. Тэд хэдийгээр Бэккетийг хүлээн зөвшөөрдөггүй байсан ч Бэккет тэднийг өдөөгч нэгэн байв. Түүний үргэлжилсэн үг, жүжгийн зохиол нь хоёр тусдаа том ухагдахуун. Хэдий тийм ч үргэлжилсэн үгийн зохиол нь абсурд жүжгийн бичлэгийн гаж гэж болохоор найруулга зүйгээр бичигдсэн байдаг. 1935 онд Бэккет оросын нэрт найруулагч Сергей Эйзенштейнд кино урлагийн их сургуульд элсүүлэхийг хүссэн захидал илгээсэн ч хариу ирээгүй гэдэг. Бэккетийн бүтэлгүйтэл ч абсурд театрын хувьд завшаан болсон юм. Тэрбээр улс төр огтоос сонирхдоггүй байсан ч нацист Германаар аялан, еврейчүүдийг ялгаварлан гадуурхах үзлийг жигшин буруушааж, францын эсэргүүцлийн хөдөлгөөнд оролцон, дайны жилүүдэд хүн үхлийн өмнө ирэхээрээ хэн ч биш, юу ч биш байдгийг өөртөө нээжээ. Эцгээ алдсанаас сэтгэлээр унан эмчилгээнд хамрагдах хүртлээ доройтож байсан Бэккет дайны дараа “Үхэл гэдэг аймшигтай зүйл биш, харин үхлийн өмнө өчүүхэн болох хүн төрөлхтөн өрөвдөлтэй” хэмээн бодох болж. Уг үзэл бодол нь түүний зохиолын тулгуур үзэл болж байв. Дэлхийн II дайны дараа зохиол бүтээлээ францаар туурвих болсон тэрбээр зохиолоо тун нямбай хяналтан дор англи хэлнээ өөрөө хөрвүүлдэг байв. Үзэл бодлоо тууштай хамгаалсаар ирсэн Бэккет 40 насандаа хувь хүнийхээ хувьд ч, зохиолчийнхоо хувьд ч бүрэн гүйцэд боловсорсон байв. Яг энэ л үедээ алдарт “Моллой”, “Малоны үхэл”, “Нэргvй этгээд” хэмээх гурамсан романаа бичиж, Жойсын суралцагч бус, бие даасан зохиолч болохоо нотолсон юм. Гурамсан романаас өмнө бичсэн түүний бүхий л бүтээлээс Жойсын ур ухаан, туурвил зүй ханхалж байна хэмээн судлаачид үздэг байв. Ерөөсөө түүний бүтээлийг ямар нэг “ист”, “изм”-ээр тайлбарлан, утга зохиолын онолоор задлан, сэтгэлгээний аль нэгэн хэлбэрт оруулна гэдэг байж боломгүй зүйл төдийгүй тун маргаантай асуудал. Түүний бүтээлийг зүйрлэвэл уйтгартай аязтай ч чихэнд сонсголонтой хөгжим, өнгө зүс муутай ч онгон ариун араншингаар сэтгэл татах эмэгтэй, хүйтэн хөшүүн хойрго юм шиг олны дунд ганцаар чимээгүй байх нь анхаарал татах эр шиг... Тодорхойлоход төвөгтэй, туйлын үнэн мөн чанар нь энэ хэмээн барих барьцгүй, адармаатай. Бэккетийн бүтээлийг ойлгох гэж тархиа гашилгаж, эцэст нь ямар нэгэн гаргалгаанд хүрэх нь оюун санааны дур тавилт! Унтаа байсан тархи тааламжтай мэдрэмж, танин мэдрэхүйд дуу алдах нь тансаглал гэлтэй. Орчин цагийн утга зохиол болон театрын урлагт төрсөн онцгой нэгэн үзэгдэл бол абсурд жүжиг байв. Бэккетийг абсурд театрын гол төлөөлөгч, бүр үндэслэгч хэмээн нэрлэх нь бий. Антонин Арто, Эжен Ионеско, Горолд Пинтер нар гол төлөөлөгчид нь болох абсурд жүжиг 1940-1960-аад оны үед хөгжлийнхөө оргилд хүрсэн бөгөөд өрөөл нэгэнд үл ойлгогдох хувь хүний оюун санаа, дотоод сэтгэлийн зөрчлийг тайзнаа амилуулахыг мөн чанараа болгон үүнийг л мэдрүүлж, ойлгуулахыг зорьж байв. Оргил үе хэмээсэн нь нийт үзэгчдэд танигдсан гэдэг утгаар бус тухайн үед абсурд жүжгийн чухаг бүтээлүүд төрөн гарсанд оршино. Хуурмаг, утгагүй гэсэн утгатай абсурд хэмээх латин үгийг Камю, Сартр нарын экзистенциалист филисофич, зохиолчид анх урлаг, утга зохиолд хэвшүүлсэн билээ. Тиймдээ ч абсурд жүжгийг экзистенциализмтай холбох нь бий. Тухайн үед абсурд хэмээх нэр томъёо, ойлголтыг ихээр хэрэглэдэг байсан А.Камю зохиолынхоо дүрүүдийг абсурд хүн хэмээн нэрийддэг байв. Үзэгчдэд ойлгомжгүй ч гэсэн инээдэмтэй, харанхуй бүдүүлэг тодотголоор урлагийн ертөнцөд гадуурхагдаж байсан асбурд театрын гайхамшгийг “Годог хүлээхүй” нийтэд таниулж өгсөн юм.  Бэккет уг зохиолоо 1949-1952 оны хооронд бичиж, анх 1953 онд францын тайзнаа тавьсан аж. Тайзнаа тавигдах байдлаараа ч тэр бүхий л шинжээрээ абсурд жүжиг эрс өөр байсан тул абсурд театр хэмээн онцгойлон нэрлэх болсон байна. Хэдийгээр “Годог хүлээхүй”-гээс өмнө абсурд жүжгийн хэд хэдэн чухаг бүтээл төрөн гарсан ч уг жүжиг XX зууны хамгийн сонгодог жүжгээр нэрлэгддэг билээ. Өдгөө улс үндэстнүүдийн мэргэжлийн театруудын чансааг шалгадаг болсон уг жүжиг тайзнаа тавигдсан даруйдаа багагүй шуугиан тарьж, түүнээс хойш абсурдизм цуутайгаар тархаж, хөдөлшгүйгээр оршсоор байна. Утгагүйтэл, туйлшралаар дүүрэн дүрүүдийнх нь яриа, илэрхийлэл “мэргэжлийн” хошин жүжиг мэт санагдана. Тиймээс ч хоёр үзэгдэлтэй уг жүжгийг tragicomedy буюу эмгэнэлт хошигнол төрөлд багтаадаг. Хошигнол, инээдэм гэдэг гүндээ хүн төрөлхтний оршихуйн жинхэнэ дүр төрхийг нууж байдаг цөөхөн зүйлийн нэг. Жүжгийн гол дүрүүд оршин буй нь тодорхойгүй, магадгүй ор байхгүй ч байж мэдэх Годо гэгчийг хүлээнэ. Урлаг, утга зохиолын хүрээнийхэн Годо-г Поццогийн дүрээр гарч ирдэг, бүр зарим нь Godot гэдэг үг God буюу бурханыг далдуур заасан егөө утгатай гэж таамагладаг ч энэ бүхнийг Бэккет үгүйсгэсэн. Тэрбээр “Годо гэх нэртэй холбоотой ийм олон утгагүй маргаан дэгдэхийг мэдсэнсэн бол үл үзэгдэгчээ хэзээ ч ингэж нэрлэхгүй байх байсан” хэмээн нэгэнтээ халагласан удаатай. Бэккетийн өөрийнх нь тайлбарласнаар Годо нь ирландын go deo буюу үүрд мөнх, төгсөшгүй мэт цаг хугацаа гэсэн үгнээс эхтэй аж. Уг жүжиг бүхэлдээ төдийгүй ганц дүр нь л гэхэд маргаан дэгдээж, одоо ч эцсийн дүгнэлтэд хүрээгүй байгаагаараа хэчнээн өргөн цар хүрээг хамарсныг илтгэнэ. Өдөр бүр нэгэн хэвийн, өнөөдөр гэдэг өнгөрснөөс тасарч амжаагүй мэт, тэгсэн атлаа өчигдрөөс, оршин буй нь цаг хугацаанаас ангид мэт энэ жүжиг яг л хүний амьдрал шиг харгис хүлээлтээр төгсөнө. Бэккетийн цаг хугацааны тухай ойлголт түүний бүтээлд тусахдаа зохиолын харагдах байдал, үйл явдлын зангилаа болон хувирдаг. Түүнчлэн бүтээлд нь хүн хүндээ хамааралтай байх, түүнээс үүдэх сул дорой шинж нь хүний хүн байх мөн чанарыг алдагдуулж буй тухай өгүүлдэг юм. Түүний бүтээл тогтсон аар саархан сэтгэлгээ, ахуйн заагаас хэтийдэн гарч нийт хүн төрөлхтний оршихуйн асуудал руу өнгийдөг бөгөөд уг үнэт санаа нь жүжгийн зохиолд илүү тусгалаа олсон билээ. Бэккетийн бүтээлээс хүн хэдийгээр зохион байгуулалттай, оюун санааг хашсан бүх нөхцөлийн эсрэг байвч гэр бүл, хэн нэгний хэн нэгэн байх зэрэг нийгмийн үл үзэгдэх, нөхөрсөг шоронд хувь эрх чөлөөгөө боомилуулах тавилантайг ойлгож, танин мэднэ. Амьдралын харгис төгсгөл, хүн төрөлхтний үл зөвшөөрөгддөг атлаа хувиршгүй үнэн гутранги үзэл хийгээд сул дорой шинж, тэр бүр анзаарагддаггүй өдөр тутмын амьдралын залхаг хэмнэл, оюун санааны хоосролыг “Жаргалтай өдрүүд”, “Тоглоом өндөрлөхүй”, “Краппсын сүүлчийн дуу хураагч” зэрэг жүжгээс нь тольдож болно. Гоо сайхан, танин мэдэхүй, гүн ухаан, хүний сэтгэлийн толь зэрэг бүхий л сэтгэлгээний хэлбэрийг өөртөө шингээж, тэдгээр нь урлагаар дамжин хэрхэн илэрч болдгийг үзүүлж чадсан зохиолч бол Бэккет юм. Нөгөө талаар Бэккетийн бүтээлд шимтэнэ гэдэг өөрийгөө толинд нүцгэн харах, бусдад үзүүлэхийг хүсдэггүй сул дорой төрхөө илчлэх шиг ичгүүр төрүүлэх ч талтай. Эсвэл “Ийм л байж шүү дээ” гэх хоржоонтой, инээд хүргэм гаргалгаа тархинаасаа цуурайтахыг сонсох нь танд эгдүүцэл төрүүлж ч мэднэ. Бэккетийн бүтээл таашаал, гоо сайхан гэх мэт чанаруудтай төдийлөн хамааралгүй. Эндээс мэдрэх мэдрэмжид сайхныг олж харах билгийн нүд, зүрх сэтгэл огтоос хүртээлгүй санагдах нь ч бий. Гагц оюун санаа, гаргалгаа, танин мэдэх, үргэлжийн мөнхөд эрж хайсаар буй туйлын үнэн гэх зүйлс л хамааралтай байж ч мэдэх. Гэхдээ зохиолын гүнд хүрэхийн тулд өөрийгөө чагнах, дотоод сэтгэлээ сонсох нь нэн чухал. Бэккетийн бүтээлүүдээс үзэгчид, уншигчид үнэнийг сонсох боломжгүй бөгөөд харин эдгээр зохиолоор дамжин өөрөө өөрөөсөө асуулт асууж, өөрөө үнэнд нэвтрэх чанарыг агуулдгаараа нэн чухаг. Түүний “Жаргалтай өдрүүд” хэмээх жүжигт амьдаараа булшлагдсан Виний гэдэг эмэгтэйн дүр гарна. Винийгийн амьдрал өглөө бүр нэгэн хэвийн, тогтсон хэв маягаар эхлэх хэдий ч тэрбээр “Ахиад л нэгэн сайхан өдөр” хэмээн баясна. Нэгдүгээр үзэгдэлд Виний бүсэлхийгээ хүртэл шороонд булшлагдсан байх ч аажим аажмаар доош шигдсээр байна. Энэ нь өдөр тутмын залхаг амьдралдаа автаж буй, мөн үхлийг бэлгэдсэн байв. Нэгэн хэвийн, онцын гойд зүйлгүй өдөр хоногуудад ямар ч утга үгүй, амьдралын туйлын цэг яахын аргагүй үхэл гэдгийг зохиогч илэрхийлжээ. Тайзнаа харагдах байдлаараа түүний жүжгүүд хошин өнгө аястай. Түүнчлэн Бэккетийн жүжигт өрөөл татуу дүрүүд их тохиолдоно. Үүгээрээ Бэккет эрх чөлөө гэдэг зөвхөн хүний дотор, сэтгэлгээнд л буй, сэтгэлгээний эрх чөлөөг олж авч чадаагүй хүн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнтэй адил өгөгдсөн нийгмийн хэмжүүрт хадагдсаар дуусдаг гэдгийг илэрхийлэхийг зорьсон бөгөөд үүнийгээ өнөөх л хошигнол, утгагүй үг хэллэг, егөөдлөөр харуулж байв. 1960-аад оноос эхлэн Бэккет өөрөө жүжгээ найруулан голдуу франц, германы тайзнаа тавьж байлаа. Судлаачид 1970-1980 оны үед Бэккет бүтээлийнхээ хошин өнгө аясын тунг багасгаж, утга уянгын өнгө аясыг илүү харуулах болсон ч гутранги үзэл нь улам бүр нэвчих болсон гэж үздэг. Өөрийг нь хамгийн их алдаршуулсан жүжгийн зохиолоо бичсэний дараа ч Бэккет үргэлжилсэн үгийн зохиолоо туурвисаар байсан юм.

Нобелийн шагналт энэ галзуу ирланд эр 1989 онд ертөнцийг орхисон ч түүний оршихуй өнөө хэр үргэлжилсээр л... 2001 онд тайз дэлгэцийн нэртэй найруулагч, жүжигчид Бэккетийн 19 жүжгийг дэлгэцийн бүтээл болгох “Beckett film on Project” төсөл эхлүүлсэн нь тун амжилттай хэрэгжсэн билээ. Түүний зохиолд нэвтэрснээр та шавар шавхай туучиж, тэвчишгүй үзэн ядалт, утгагүйтлийг мэдэрч, тогтож суухын аргагүй хиймэл зүйлс өмнө тань дэлгэгдэх хэдий ч эцэст нь тэр бүгдийн цаана сайн сайхан зүйлс хүлээн буй. Гэвч энэ нь зөвхөн оюун санаанд л харагдаж болох төгс төгөлдөр ертөнц. Эс бөгөөс ямар нэгэн зүйл сэтгэлийг тань догдлуулж, сандаргаж, үнэт зүйлсээс тань барин авах мэт адгалт төрүүлэх ч төгсгөлд нь утгагүй, увайгүй, инээд хүрэм бүхнийг таны өмнө дэлгэж, абсурд гэгч чухам юу болохыг зүрхэнд тань шивнэнэ.

Гоодаль сэтгүүлийн 2010 оны дөрөвдүгээр сарын дугаарт нийтлэгдсэн болно.