Үл мэдэх

Чиний харц яг л намрын хүйтэн бороотой өдөр мэт. Чиний хүчирхэг оршихуй үнэн хэзээд худлыг ялах мэт тийм өндөрт! Чиний мэдрэмж эгээ л торго мэт. Чиний хэрсүү атлаа хүүхэд шиг ааш аяг... Чи гоо үзэсгэлэн хийгээд дотоод мөн чанарынхаа хүчээр намайг бүрэн эзэмдэж, заримдаа “хайр” гэх тэр мэдрэмжээс ч дээгүүрх хүсэл тэмүүлэл, шунал, сэтгэлийн байдал руу хөтлөх. Заримдаа бид “яагаад” гэх асуултынхаа хариултыг ололгүй, сохроор дурладаг. Харин чамд дурласан үй түмэн шалтгаанаа би үг бүрчлэн хэлж чадах байна. Учир нь, төгс бус зүйлс л ойлгомжгүй байдаг бол төгс зүйлсэд ямагт үг хүрдэг юм. Үгээр илэрхийлшгүй гэдэг ч үнэндээ ядмагхан өргөмжлөл юм шүү дээ. Харцанд чинь голдоо ортол даарч, намрын өдрийн бүрхэг тэнгэр дотор минь орчихсон юм шиг хоолойноос нэг юм доош дарах ч эгээ л тэр л намрын хүйтэн бороотой өдөр шиг харцнаас л би гүний гүндээ хүнийхээс өөр юм шиг ёрын гэмээр таашаал эдлэх. Зөв совин минь заримдаа үүнийг надад “хайр дурлал биш, гоо үзэсгэлэнг өөрийн болгох гэсэн адгуу хүсэл” гэж хэлнэ. Үзэсгэлэн гэдэг ямагт л их хайр, хайр энэрэлгүй шунал хүслийн охь байдаг шүү дээ. Тэрхүү шунан дурлах гоо үзэсгэлэнг эвдэн сүйтгэж, өнөө хүйтэн харц нь зуны дулаан бороо мэт хувирахыг харах гэсэндээ юу ч хийхээс буцахгүй мэт санагдана. Гэвч, тэрхүү гоо үзэсгэлэн хэзээ ч минийх болохгүй байх шийтгэлийг хувь тавилан надад хэдийнэ өгчихөж. Бурхан өөрийнхөө боолоор даажигнаж буй наргиантай тоглоом мэт. Учир нь бодол, биеийн эд эс бүрийнх нь хүсэл тэмүүлэл болсон тэрхүү хайртай хүнээ хэзээ ч өөрийн болгож чадахааргүй нөхцөлд хашсан хэрнээ, улам тарчлаах гэсэн мэт дурласан түүнийг минь улам төгөлдөр болгон нээн үзүүлж, сэтгэлийг минь зогсоо зайгүй өрдөх нь юутай харгис. Харгис гэдэг үг яг ийм хайр дурлалыг тодорхойлох гэж бий болсон үг биз ээ. Энэ дурлал намайг хамгийн дуугүй, нүдэнд үзэгдэхгүйгээр, амиа тэвчих зориггүйгээр ч хамгийн их өвдөлттэйгөөр, гашуунаар тарчлаана. Үүнээс өөр харгислал гэж үгүй. Гэсэн хэдий ч хожим хойно бүгдийг нь цагаатгаж болмоор, бас хамгийн хэрцгий бүхэн төрдөг, дархлагдсан залуу нас минь дуусч, нэг л өдөр би бусдын л адил хувь тавилангийн эргүүлэгт живэхэд энэ л дурлал намайг тэжээн тэтгэнэ гэдгийг мэдэж байна. Бидний амьдралын хамгийн амттай тэнэглэл, хэзээд үнэн хийгээд үнэтэй байдаг дурсамж үргэлж л хайр дурлалын түүх байдаг шүү дээ. Тиймдээ ч, өөрийгөө тайтгаруулах гэхдээ, хоёр бие нийлэх ямар ч боломжгүй ч гэлээ надад тийм их үзэсгэлэн, ухаалаг дурлалт залуу заяасанд талархах. Гэсэн ч, бүр дотооддоо биеийн чинь аль нэг хэсэгт хүрч байгаагаар, хоёр бие нэгдэн нийлж нэгэн амьсгалаар амьсгалж буйгаар төсөөлөхөд хэзээ ч бүтэхгүй, бишээ бүтэшгүй гэж бодохоор тэр л агшинд намайг шунан дурлуулдаг гоо цогцыг чинь хэсэгчлэн, бардамнал, ухааныг чинь үгүй хиймээр санагдах. Агуу хайр дурлал гэдэг түүнийхээ төлөө үхэхээс буцахгүй байна гэдэг худал. Харин ч түүнийхээ төлөө түүнийг егүүтгэхэд ч бэлэн байх тийм их оргилсон сэтгэл юм.□

  Дэмбэрэлийн Оюунномин    Гоодаль 2015. 

Хатууг зөөлнөөр...

Жан Жюльен бол хатууг зөөлнөөр ялж, гашуун егөөдлөөр үнэнийг хоржоонтойгоор мэдрүүлжболдог гэдгийг хамгийн урнаар, бас өөрийнхөөрөө, хөгжөөнтэйгөөр баталсан уран бүтээлчдийн нэг. Хошигнол гэдэг зөвхөн инээдэм наргиан биш онч мэргэн үг, судрын үгс, философийн санаа шиг баялаг ухагдахууныг өөртөө тээж, амьдрах ухаанд суралцуулж, үнэнийг эелдгээр, гэхдээ хамгийн зэвүүнээр ойлгуулдгийг /магадгүй үнэнийг илчилдгийг/ та түүний бүтээлээс олж харна. Pitchfork, The Guardian, The New York Times, зэрэг нэр хүнд бүхий хэвлэлийнхэнтэй хамтран ажилладаг түүнтэй Гоодаль ярилцлаа. Жан Жюльен бол уран бүтээлээ амжилттай туурвиж яваа, хамгийн ухаалаг хошигнолоор энэ цаг үеийн төрхийг илэрхийлж буй уран бүтээлч билээ.

Дэмбэрэлийн Оюунномин. Таныг хүмүүс хошин шогийн мэдрэмжтэй гэдэг үү?

Жан Жулиян. Тийм ээ. Миний гадаад төрх хүмүүст тийм сэтгэгдэл төрүүлдэг байх. Бас ярьж байгаа зүйлсийг маань тэгж хүлээж авдаг тал ч бий.

Д.О. Таны бүтээлүүдэд аливаа асуудлыг хар бараанаар биш, хошин өнгө аястайгаар егөөдсөн байх нь олонтоо. Та энэ тухайд юу гэж хэлэх вэ?

Ж.Ж. Би үүнийг егөөдөлт мөн эсэхийг хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ нэг үнэн нь гэвэл, би аливаа асуудлын сөрөг талыг харуулахдаа, энэ нь хүмүүсийн амьдрах хэв маяг, хүний гэх үндсэн шинжээс нь холдуулсан байвал хатуу ширүүнээр дүрсэлдэггүй. Учир нь, би ч гэсэн хүмүүс буюу тэдний л нэг шүү дээ.

Д.О. Та бүтээлийнхээ сэдлийг хэрхэн олж авдаг вэ?

Ж.Ж. Ажиглалтаас. Магадгүй би ажиглалтад маш их цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр, тухайн бүтээлийн бүтэх хугацаа, санааны ихэнхийг зарцуулдаг. Заримдаа тийм ч их цаг, хүч зарцуулалгүй гудамжинд алхаж байхдаа санаа олох нь бий. Ямар нэг санаа миний дотор төрөхдөө “Хэрвээ тэгвэл яах вэ” гэсэн асуултын шижмээр явсаар бүтээл болдог.

Д.О. Таны бодлоор illustrator, painter, designer, animator зэрэг урлагийн төрлүүд ямар хэлбэр рүү явж байна вэ?

Ж.Ж. Сайхан асуулт байна. Хүмүүс компьютерийг график дүрслэл зурах хэрэгсэл болгон ашиглаж эхлэхэд технологийн түгшүүр төрж байсан болов уу. Учир нь, урлагийн бүтээл бүтэх хуучны арга барилыг дэлхий ертөнц мартах вий гэж бүгд сэтгэл зовниж байсан. Гэвч, энэ бүхэн асуудал биш, энэ хоёр зүйл нэгэн зэрэг оршин тогтнож чадна гэдгийг бид баталсан шүү дээ. Ертөнц дээрх аливаа зүйлтэй харилцахдаа гаргадаг төрөлхийн, хэрэгт дуртай зангаасаа болж хүмүүс тухайн зүйлийг тодорхойлохоосоо илүүтэйгээр тэр зүйлийг бусдад хэлэх өөр өөр аргуудыг үргэлж хайсаар ирсэн. Хүний тархи, нүд хоёр хүрээлэн буй орчноо яг нарийн тодорхойлохын тулд тасралтгүй харилцан ярилцаж байдаг. Урлаг нэг бол түүх өгүүлж, түүхийг баримтжуулахыг, эсвэл үнэнээр тоглож бодит биш, сонирхолтой, этгээд зүйлсээс авах мэдрэмжийг өөрчлөх боломжийг олгодог юм. Үүний хоёр дахь нь бидний бүтээх чадвараас илүүтэй бүтээлч чадварыг хөгжүүлж өгдөг. Энэ нь зөв гэж би бодож байна. Магадгүй над шиг ийм бодолтой уран бүтээлчид цаг үргэлж хайрцагнаас гадуур сэтгэж байхыг сануулахыг зорьдог. Би урлагийн хэлбэр хувьсаж, технологийн хувьд сайжирна гэж боддог. Гэвч үеийн үед урлагийн гол цөм болох бүтээлч байдал үргэлж эрхэм байсаар байх болно.

Д.О. Уран бүтээл туурвихад хамгийн хэцүү нь юу бол?

Ж.Ж. Сахилга баттай байх.

Д.О. Таны хүндэлж явдаг уран бүтээлч?

Ж.Ж. Jean-Jacques Sempе. Түүний бүтээлүүдийн хошин үг хэллэг, аливаа зүйлийг хүн болгон ойлгож хүлээн авч чадахуйц дүрслэн үзүүлдэг чадвар нь үргэлж намайг гайхшируулдаг. Тэрбээр бүтээлдээ хоцрогдсон хээ чимэглэлийг басамжилсан байдлаар дүрсэлдэг нь уншигчдад үргэлж ойлгомжтой, бас зохиомжтой байдаг. Миний хувьд, нэгдсэн шинж чанар гэх зүйлийг бүтээлдээ харуулахыг маш их хүсдэг. Ингэснээр миний бүтээлд цаг үеийн хамаарал, ялгаа гэдэг юм үгүй болж, аль ч цаг үеэс ирсэн ямар ч боловсролтой хүн миний дүрслэлийн санааг ойлгож чадах юм.

Д.О. Та франц хүн. Харин одоо Лондонд амьдарч байна. Тэгэхээр, энэ улсын талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

Ж.Ж. Би зөвхөн Лондонгийн тухай л ярьж чадна. Учир нь, нэг хотоор нь бүхэл бүтэн улсыг дүгнэх нь боломжгүй зүйл. Гадны хүн ч гэлээ Лондон намайг гайхалтай сайхан хүлээж авсан. Энэ хот надад өөрийн минь төрөлх нутгаас ч илүү талбарыг өгсөн. Бүтээлч байдал ба соёлд тэмүүлсэн гайхалтай тэмүүлэл энэ хотод байдаг нь надад маш их урам зориг өгдөг. Хэрвээ чи ямар нэг зүйл хийж бүтээж олонд танигдахыг хүсч байгаа бол Лондонд үүнийг хийх арга үргэлж олддог юм. Гэхдээ энд өрсөлдөөн ширүүн. Гэвч уг өрсөлдөөн хүмүүсийг хооронд нь улам илүү холбож өгдөг юм.

Д.О. Хийж буй бүтээлээрээ үзэгчдэд нөлөөлж, тэдний үнэн гэж итгэсэн зүйлсийг заримдаа няцаадаг уран бүтээлчид бий. Таны зарим нэг бүтээл надад тэгж санагдах юм. Би буруу бодож байна уу?

Ж.Ж. Би энэ асуултыг бүрэн ойлгосон эсэхээ сайн мэдэхгүй байна. Хэрвээ миний зарим зураг одоогийн нийгмийн үнэ цэнийг шүүмжилсэн гэж бодож байгаа бол тийм ээ, бараг л үнэн. Би чөлөөт ертөнцөд бүхий л насаараа амьдарсандаа өөрийгөө азтай гэж боддог. Би хүн бүхнийг ингэж амьдрах боломжтой байгаасай гэж хүсдэг. Дарангуйлал, хэт туйлшрал, дарлал зэрэг нь маш хортой үзэгдэл юм. Тиймдээ ч үүнийг өнөөгийнх шиг нийгэмд амархан халдварлуулах боломжтой гэдгийг түүх олонтоо баталсан. Урагш алхахын тулд хэлэлцэж, хуваалцаж, ухаалаг байх нь бидний үүрэг шүү дээ. Тэр тусмаа уран бүтээлч хүний үүрэг.

Д.О. Та нэр хүндтэй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд зураг зурж өгдөг. Тухайн хэвлэлийн газраас ирсэн нийтлэлийн агуулгад тааруулж зураг зурах нь өөрийн бодсоноо хийхээс хэр их ялгаатай вэ?

Ж.Ж. Бусад хүмүүсийн санаа болон мэдрэмжээс тусламж авах нь сайхан байдаг. Надад бусадтай ажиллах, өөрийнхөөрөө ажиллах хоёр хоёулаа таалагддаг. Би бүтээлүүдээ зөвхөн нэг л сонинд хэвлүүлэх материал гэж боддоггүй. Нэг талаас, зөвхөн өөрийн бүтээл дээр ажиллана гэдэг тухайн хүнд эрх чөлөөг өгч байдаг ч нөгөө талаас, чи нэг л тойрогтоо тойроод л яваад байх аюултай. Бусадтай ажилласнаар чи өөрийн эрх чөлөөнөөс жаахныг золиослох ч илүү хол явчихсан байдаг.

Д.О. Мянган жилийн дараа таны мэргэжил ямар болж, таны хийж буй эдгээр илэрхийлэл хэрхэн өөрчлөгдөх бол?

Ж.Ж. Маш сонирхолтой асуулт байна. Эрдэм шинжилгээний ажлынхаа үндсэн шинжээс нь хамаараад зөвхөн ухаалаг утас, таблетад сонирхолтой зураачийн нэр зүүхээс маш их сэргийлж байна. Эдгээр нь манай ертөнцийн нэгээхэн хэсэг ч гэсэн миний хувьд эзэмшихийг хүсдэг урт хугацааны консепт гэж бас бий. Түр зуурын агшнаас үл хамааран би төсөөллийг санаатай холбож чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна.□       

www.jeanjullien.com

Гоодаль сэтгүүл  Дэмбэрэлийн Оюунномин

Гоо сайхны хязгаар хийгээд Нури

2014 онд Каннын кино наадмын тэргүүн шагнал “Алтан далдуу модны мөчир”-ийг турк найруулагч Нури Билгэ Жейланы “Өвлийн ичээ” /Winter Sleep/ кино хүртсэн. Уг киног үзсэн үзэгчдийг ерөнхийд нь хоёр хувааж болох юм. Эхнийх нь Нуригийн бүтээлд шимтдэг төдийгүй шүүмжилдэг үзэгчид бол удаах нь анх удаа түүний киног үзэж шүтсэн үзэгчид. Түүнчлэн, эхний үзэгчдийг зөвхөн эл кинонд хэрхэн хандсанаар нь бус, ерөнхийд нь дахин хоёр хувааж болно. Нуригийн бүхий л бүтээлийг шүтэн бишрэгчид, түүний эхэн үеийн бүтээлд илүү хайртай төдийгүй өөрчлөгдөж буй Нуриг анхааралтай ажиглан, магадгүй түүнтэй хамт түүний өөрчлөлтийг мэдрэн хувьсаж буй үзэгчид гэж.

Нури кино урлагт анх хөл тавихдаа кино бүтээх талаар ямар ч мэдлэггүй, мэргэжлийн бус цөөн хүнтэй багаар эхэлсэн ч кино бүтээхэд ямар ч дүрэм үгүйг, бас асар их хөрөнгө мөнгө хэрэггүйг, түүнчлэн ямар ч сэдвээр кино бүтээж болдгийг баталсан юм. Харин 1997 онд анхны бүрэн хэмжээний киногоо хийж, түүнээс хойш өнөөг хүртэл найруулагчаар ажиллахдаа өөрийн туршлага, туршлагаас олж авсан мэдлэг, кино урлагийн талаарх бүхий л ойлголтоо цогцоор нь “Өвлийн ичээ”-дээ гаргаж чаджээ. Маргаангүй энэ цаг үеийн суут найруулагч гэдгээ тэрбээр эхний бүтээлээсээ л харуулсан. Гэхдээ л та, нэг талаас өөрийн арга барилд бүрэн суралцсан, нөгөө талаас бүтээлийнхээ анхдагч санааг ямар хэлээр үзэгчдэд хүргэж, кино хальснаа буулгахаа бүрэн ойлгосон найруулагчийг “Өвлийн ичээ”-гээс харах болно. Тэрбээр нэгэнтээ “Би юу хийхээ мэддэг мэргэжлийн жүжигчдэд дургүй” хэмээсэн бол 2007 оны бүтээл “Гурван сармагчин” /Three monkeys / киноноосоо хойш мэргэжлийн жүжигчидтэй хамтран ажиллаж эхэлсэн. Түүний эхэн үеийн бүтээл дэх жүжигчдийн ямар ч харилцан яриагүй, чимээгүй тоглолт, мэргэжлийн бус хүмүүсийн ямар нэгэн жүжиглэлтгүй энгийн, сэтгэл татам байдал, дэлгэцнээ хөврөх гайхамшигт дүрслэлд татагддаг үзэгчид Нуриг өөрчлөгдөх нь хэмээн эмээж байсан биз ээ. Гэвч энэ бүхний эцэст тэрбээр мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус жүжигчдийг кинондоо чадварлаг тоглуулж, жүжигчний авьяас чадвараас үл хамааран найруулагч дүрээ хүссэн хэмжээндээ бүтээлгэж болдгийг “Өвлийн ичээ”-гээрээ баталлаа. Нури 2002 оноос буюу “Алс” /Uzak/ бүтээлээсээ хойш хүмүүний дотоод зөрчил, сэтгэл доторх үгээр илэрхийлшгүй мэдрэмжүүд бидний зан аашаар илрэн гадаад харилцаатай холбогдох явц буюу хүмүүс хоорондын харилцааны тухай кино бүтээх болсон юм. Бусдад үгээр илэрхийлж болдоггүй, бүр боломгүй, гагцхүү дотоод сэтгэлд л өрнөдөг үйл явдлыг кино хальснаа буулгаснаараа “Өвлийн ичээ” туульс, найраглалийн шинжтэй бүтээл болжээ. “Өвлийн ичээ” киногоороо Нури гэр бүлийн амьдралын зөрчил, хувь хүний “би” гэх үзэл, эсвэл сэхээтнүүдийн бардамнал, ядуу тарчиг амьдралын тухай огт харуулаагүй. Тэрбээр хүн хоорондын харилцааг харуулахдаа бодит үнэнийг дэлгэж, үүнийг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүйг үзүүлснээс биш, зөв, зөрчилгүй харилцааны тухай дүрэм, аливаа гарцын тухай огт номлоогүй юм. Ерөөс киног үзэгч өөрийнхөөрөө ойлгож, мэдэрч, өөрийн олж харсан гоо сайханд баясдаг ч сайн үзэгчийн дүгнэлт найруулагчийн санаанаас төдийлөн зөрдөггүй билээ. Энэ нь, Нуригийн “Өвлийн ичээ”-г хэрхэн дүгнэснээр кинонд дурлагсдын боловсролыг, гоо сайхны талаарх ойлголтыг мэдэж авч болно гэсэн үг. Түүний эхэн үеийн кинонуудад эгэл жирийн турк гэр бүл, энгийн тосгоны тухай өгүүлдэг бол энэ удаад язгууртан гэр бүлийг гол дүрээ болгосныг найруулагчийн хувийн амьдралын өөрчлөлтүүдтэй шууд холбон тайлбарлаж болно. Учир нь, тосгоны хүү байсан Нури өдгөө туркийн хамгийн алдартай найруулагч, нийгэмд нэр хүндтэй нэгэн болсон билээ. Ямар ч уран бүтээлч өөрийн амьдрал, амьдарч буй орчноосоо олж харж буй үнэн хийгээд худлын тухай л туурвидаг нь гарцаагүй үнэн. Бүхий л дүрээ ижил түвшинд аваачих тул хэн нэг нь бусдаасаа илүү сул дорой, эсвэл бусдаасаа илүү жигшмээр сэтгэгдэл төрүүлдэггүй нь найруулагчийн амьдралын философийн нэгээхэн тусгал, бас үндсэн хэллэг нь юм. Нуригийн хувьд хүн төрөлхтөн ямар хувцас өмсдөг, ямар угсаа гарвалтай байгаагаас үл хамааран хүнийг хүн болгодог аз жаргал, амар амгалан, гуниг гутрал, сэтгэлийн мухардал зэрэг нь нэг л зүйл юм гэдгийг “Өвлийн ичээ” өгүүлнэ. Бидний нэр, албан тушаалын зөрүү, эд баялгийн хэмжээнээс хамааран өөр өөр баяр, гуниг байдаггүй аж. Энэ бүх тавиланг, хувиршгүй үнэнг тэрбээр жүжигчдийн чимээгүй, дотогшоо гэмээр тоглолт, өөрийн үндсэн арга барил болох зураглалаар харуулахын зэрэгцээ энгийн агаад гүн утга бүхий харилцан яриагаар илэрхийлжээ. Ингэснээр найруулагч кино бүтээх хоёр хэлээр үзэгчтэй харилцаж, гурван цаг 16 минут үргэлжлэх киноныхоо өчүүхэн хэсэгт ч тэрхүү хоёр хэлний алийг нь ч тааруухан гүйцэлдүүлээгүй нь гайхалтай. Энэ нь найруулагчийн хэчнээн чамбай болохыг, бас киногоо нэгэн бүхэл болгож чаддагийг нотлов. Нури урьд нь гэрэл зурагчин байсан бөгөөд үүний нөлөө бүхий л кинон дээр нь чухал хэллэг болж харагддаг. Гэхдээ түүний киног зөвхөн гайхалтай зураглал гэж үзвэл эндүүрэл. Хурц гэж хэлж болохоор үйл явдлууд, жүжигчдийн сэтгэл хөдлөл ихтэй тоглолтууд киноны тайлал мэт боловч эдгээр хэсэг нь дүрүүдийнхээ сэтгэл зүй, мөн чанарыг илүүтэй тодотгох гэсэн нэгэн шийдэл. Гол дүрүүдийн ядууст хандаж буй ноён зан, өөрийн дутууг гүйцээн өглөгч хандах сэтгэлийг Нуригийн гол санаа гэж ойлгох нь явцуу. Учир нь, нэг талаас тэдгээр дүрийн үйлдэл нь тэдний мөн чанар биш бөгөөд ерөөс Нуригийн киног бүхэлд нь ойлгох нь зөв юм. Эцэст нь хэлэхэд, гурван цаг 16 минутын хугацаа бол кино урлагаар илэрхийлж болох Нуригийн үнэт сургаал, бодит үнэнг дүрслэлийн  урлагаар харуулсан хязгаар байсан гэдэгт л итгэнэм.□

 Гоодаль сэтгүүл дугаар 68. Дэмбэрэлийн Оюунномин

Хохирогч хийгээд гэмтний гэрээслэл

Дэлхий ертөнцийг зөвхөн Холливуд, McDonald's зэргээр төсөөлөгсөд байхад эсрэгээрээ тэдгээрийг үзэн яддагсад бас бий. Энэ бол хүмүүсийн таашаал, хандлага, үзэл бодлын ялгаа. Үзэл бодлын ялгаа үнэт зүйлсийн хийгээд оршихуйн өөр өөр хэлбэрийг бий болгодог. Эцэст нь хоёр өөр үнэт зүйлийн ялгаанаас үл хамааран бүх хүн адил байдгийг, гарцаагүй өгөгдсөн нөхцөл байдал бүгдэд үйлчилдгийг, хамгийн чухаг нь орчин цагийн соёл иргэншилтэй хүмүүсийн нүдэнд үзэгдэх байнгын хувьслыг, үүнд хүмүүс бие болон ухаан, сэтгэлээрээ хэрхэн хандаж, дасан зохицож буйг кино дэлгэцнээ харуулсан найруулагч бол Цай Мин Лянь. 1957 онд мэндэлсэн тэрбээр зөвхөн төрөлх үндэстэн Малайз, цаашлаад дорно дахины тухай бус, орчин цагийн хотожсон нийгэм дэх хүмүүсийн бодит амьдралыг киногоороо харуулдаг. Техник технологийг амьдралынхаа хэвшил болгоогүй, ахуй амьдрал нь анхдагч түүхээсээ төдийлөн хувьсаж өөрчлөгдөөгүй улс үндэстэнд Цайгийн бүтээлүүд хамааралгүй. Эрээ цээргүй, уйтгартай, тэгсэн атлаа оньсого мэт тааварлашгүй, үсэглэх мэт удаанаар хөврөх кадр, уй гунигтайгаа эвлэрсэн эс бөгөөс яах ч учраа олохгүй тарчилж байгаагийн алин болохыг онож хэлэх аргагүй дүрүүд нь ертөнцийн хаана ч байх боломжгүй  мэт харь хөндлөн, тэгсэн атлаа ойр... Өнөө цагийн хамгийн утгагүй, сонирхолтой найруулагчийг цөөн үгээр тодорхойлбол ийм. Цайгийн намтар ийн эхэлжээ. Гудамжинд гоймон зардаг өвөө нь ач хүүгээ кино урлагт дуртай болгочихож. Үүнийг мэдсэн Цайгийн эцэг хүүгээ гэртээ эргүүлэн авчирсан ч Цайгийн ухаан бодолд кино, дүрсээр илрэх урлаг хэдийнэ чухал байр суурь эзэлсэн байв. 1960-1970 онд буюу кино урлагийн алтан үед түүний хүүхэд нас өнгөрч, өвөөтэйгөө хамт хамаг цагаа кино театрт өнгөрүүлдэг байв. Өөрийнх нь хэлснээр, тухайн цаг үед одоогийнх шиг арилжааны кино гэж байгаагүй нь кино урлагийн талаар тогтсон хэмжүүртэй болоход нөлөөлжээ. Хятадын урлагийн их сургуулийг төгсөн 1982 оноос уран бүтээлийн гараагаа эхэлсэн Цай тайваний шинэ давалгааны хоёрдугаар үеийн гол төлөөлөгчдийн нэг. Тэрбээр оюутан байхдаа театр, телевиз хоёрын аль нэгийг сонгох болж.  Их сургуульиа төгссөний дараа телевиз, театрын салбарт туршилт хийсэн ч тэрбээр телевизийг ч биш, театрыг ч биш киног сонгов. “Кино урлаг өөрөө намайг сонгосон”  гэж тэр хэлдэг. Түүний хувьд найруулагч байна гэдэг анхнаасаа л юу хийх нь тодорхой, өөр зүйлд өөрийгөө хөгжүүлэх шаардлагагүйгээр нэгэн бүхэл болж өгөгдсөн хувь тавилангийн замнал байж. Бүрэн хэмжээний есөн кино, богино хэмжээний хэд хэдэн бүтээл, 11 телевизийн бүтээл хийсэн эл эрхэм  эсэргүүцэл, гутаан доромжлол,  магтаалыг зэрэг  хүртдэг. Анхны бүрэн хэмжээний кино нь “Неон бурханы босогчид “ /Rebels of the Neon God/ 1992 онд дэлгэцэнд гарсан цагаас л  Цай кино урлагт шинэ үзэгдэл байв. Уг кинонд түүний хожмын алтан хамтрагч нь болох, жүжигчин Ли Кан-Шен тогложээ. Өдгөөг хүртэл Ли Кан-Шен  бүх киноных нь  гол дүрийг бүтээсэн болохоор  Цайгийн кино нэг хүний амьдралыг харуулж буй олон ангит цуврал шиг санагдах нь бий. 1994 онд “Мөнхийн хайр” /Vivе I`Аmour/дэлгэцэнд гарч, зохиолыг бичихэд оролцсон Ли Кан-Шен өөрөө кино хийхийг хүсэх болж. Хожим Цай продюсерээр нь ажиллаж хоёр ч кино зохиол бичиж, өөрөө найруулсан удаатай. Бараан комеди, эмгэнэлт хошигнол, драмыг сүлэлдүүлсэн Цайгийн кинонууд өөр хоорондоо ялгаатай ч найруулагчийн үндсэн хэв маяг нь ойлгомжгүй байдал, гол бэлгэдэл болох ус, харилцан яриа гэх юмгүй дүнсгэр, зовлондоо тарчилсан дүрүүд юм. Цайгийн бүтээл ямар ч түвшиний үзэгч үзэхэд дарамттай,  хүнд уур амьсгалыг бүрдүүлж тийн түлхэлт, ухамсаргүй автуулалт нь дунд хэсэгт киног ухаж ойлгосон мэт мэдрэмж төрүүлэвч төгсгөл үедээ эргээд эхний нөхцөлд нь үлдээдэг. Найруулагч үзэгчээсээ бясалгалын хэмжээний бодрол шаарддаг. Үүнийг та “Гол” /The River/, “Би ганцаараа унтмааргүй байна” /I don`t want to sleep alone/ киноноос илүү мэдрэх болно. Киноны зураг авалтын талаас илүү хувьд нь шөнө байдаг  нь орчин цагийн хүмүүс гагцхүү шөнөөр л /энэ нь ганцаараа байх гэсэн утгыг давхар агуулна/ жинхэнэ сэтгэл хөдлөл, өөрт мэдрэгдэж буй  дотоод бүх зүйлсээ чөлөөтэй гаргадаг болохыг тэр үүгээрээ харуулсан юм. Сэтгэл хөдлөл хүнийг хад чулуу биш болохыг илэрхийлдэг. Харин хүн төрөлхтний өдийг хүртэл бүтээж байгаа, хэзээ ч нуран унахгүй  нийгэм хүмүүсийг сэтгэл хөдлөлөө барьж, гадагш илэрхийлэхгүй байх нөхцөл рүү түлхэж, ингэснээрээ  хүмүүс улам бүр чулуужих байгаа нь хөрш зэргэлдээ байтугай гэр бүлийн хүмүүсийн харилцаанд өөрчлөлт оруулж байгаагаас харагддаг. Чухам үүнгийн л Цай кинондоо гол агуулгаа болгодог. Тиймдээ ч түүний кинонд уйлах, гутрах, ганцаардах, тачаадах зэрэг үйлдлүүд кадрын нэлээд хэсгийг  эзэлнэ. Ус, бие засах, хоол идэх зэрэг хүний үйлийг Цай зүгээр нэг харуулдаггүй. Хүн утгатай, утгагүй ямар ч нөхцөлд амьдарч байг хамаагүй амьд байхын тулд биологийн үүднээс ухамсаргүй хийгдэж буй үйлдэл болохыг илэрхийлдэг. Дүрүүд яаж ч шаналж, ганцаардсан ч нь амиа хорлох гэж оролддоггүй нь ч Цайгийн амьдрал бол байгаа тэр л чигээр нь туулж гарах жам гэх үзлийн илрэл ажээ. 

Хүний секс илэрхийлэл орчин цагт улам илэн далангүй болж, нүцгэлэлт, ил задгай байдал хэвийн зүйл болсон гэх ч Цайгийн үзлээр бол тийм биш. Харин ч галзуурсан их эротик хүсэл контемпорари орчинд дутагдаж байгаа гэж үздэг бөгөөд энэхүү үзэл бодлоо “Баяртай, Луу дэн буудал” /Goodbye Dragon Inn/, “Нүх” /The Hole/ бүтээлдээ гүн гүнзгий тусгасан байдаг. Хоёр хүний харилцан ярианаас илүүтэй сексийн хэрэгцээ нь тэднийг ойртуулж,  хамтдаа байх бас нэг шалтгаан болж байдгийг ч давхар агуулна. Ганцаардал гэдэг олон хүнээр хүрээлүүлэн байна уу, эсвэл дэргэд чинь хэн ч үгүй юу гэдэгт биш, огт өөр асуудал болохыг Цай үзэгчдэд шинээр нээж өгнө. Хэн нэгний амьдрал өөр нэгнээсээ нягт хамааралтай болох  цагт хүмүүс өөрсдийгөө юунд үнэхээр дуртай, хэнд хайртай вэ гэх асуултаар ээрч, асуулт нь утгагүйтэлд хөтлөн амиа хорлох, эс бөгөөс юуг ч эс таалах зовлонт байдалд хүргэдэг. Тэр зовлонт байдал нь ганцаардлаар илрэх  тэмцэл болж хувирдаг. Түүний бас нэг сонирхолтой бүтээл бол 1998 онд дэлгэцнээ гарсан “Нүх”. Уг бүтээлээсээ эхлээд Цай кинондоо үндэсний болон 1930-аад оны мaнпарин поп хөгжмийг ашигласан хөгжимт хэсгийг нэмэв. Миленхолик комеди болох тус бүтээлд тахалд нэрвэгдсэн нэгэн хотын хөрш эр, эмийн харилцааг харуулна. Нам гүмээс гэнэтийн  цочирдом кадраар солигдох нь эхэн үеийн “What is there time” , “Goodbye Dragon Inn,” зэрэгтэй харьцуулбал үзэгдэх байдлын хувьд өргөжиж, үзэгчдэд илүү сонирхолтой болсон төдийгүй түүний бүтээлүүд улам мастерын түвшинд хүрч буйтай маргахын аргагүй байв. Удаанаар хөврөх кадрын уйтгарт дүрүүд гэнэт өнгөлөг, гял цал орчинд тун ч хөгжилтэйгөөр дуулах нь Цайгийн бодож олсон хамгийн суут солиорол. Түүний дүрүүд харилцан яриа байдаггүй нь амьдрал, харилцааг ийм л байх учиртай, ийм л байдаг гэж харж буй бодлых нь илрэл гэлтэй. Энэ бүхнээс үзвэл Цайгийн бүтээлүүд орчин цагийн  хүмүүсийн хамгийн тод томруун  зураглал. Түүний бас нэгэн шуугиан тарьсан бүтээл бол 2005 онд хийгдсэн “Адармаат үүлс” /The Wayward clouds/. Урьдны бүх киноноос нь ч бага харилцан яриа, хөгжимт хэсэг нь  төгс болсон, сексийн хэсгүүд нь порно кино шиг ил тод уг бүтээл Цайг анти-порно найруулагч гэгдэхэд хүргэв. Түүний киноны сексийн зураглал зөвхөн дур хүсэлтэй холбоотой биш. Энэ илэрхийлэл бол өөрөө үзэж, шүүн тунгааж байж л ойлгох тийм хүчин. Цай хамгийн сүүлийн бүтээл болох “The Face” кинондоо өөрийнхөө хамгийн дуртай найруулагч Франсуа Трюффогийн “400 цохилт” /The 400 Blows/ киноны гол дүрд тоглосон францын нэрт жүжигчин Жан Пьер Леотой хамтарч ажилласан юм. Энэ нь гэхдээ тэдний хувьд хоёр дахь тохиол. Уг бүтээл Цайгийн өмнөх кинонуудын адил  гей кадр, хөгжимт хэсэг, үг хэлгүй харилцан яриа, уйтгарт уур амьсгал, ус, бие засах, хоол идэх, унтах, ганцаардсан дүрүүдээс бүтсэн. Илүү өрнөлөг шинжтэй болсон уг бүтээл гэхдээ найруулачгийн уналт гэхэд болно. Цайгийн бүтээлд симбол утга бүхий үзэгдэл үгүй юм шиг хэрнээ үзэгчид өөрийнхөөрөө ойлгох олон утга байдаг. Ямар ч утгаар тайлбарлаж болох олон ургальч үзлийг төрүүлдэг атлаа эцэст нь  мянган үзэгчийн өөр өөр бодлыг нэгэн цэг дээр огтлуулж чаддаг. Түүний дараагийн бүтээлд эдгээр чанараас өөр юм үгүй л байх биз ээ.  Тааварлахад амархан юм шиг хэрнээ түүний дараагийн нүүдлийг өөрөөс нь өөр хэн ч мэдэхгүй. Энэ л түүнийг бусад найруулагчаас ялгаруулдаг арга барил юм.

Гоодаль.