Хатууг зөөлнөөр...

Жан Жюльен бол хатууг зөөлнөөр ялж, гашуун егөөдлөөр үнэнийг хоржоонтойгоор мэдрүүлжболдог гэдгийг хамгийн урнаар, бас өөрийнхөөрөө, хөгжөөнтэйгөөр баталсан уран бүтээлчдийн нэг. Хошигнол гэдэг зөвхөн инээдэм наргиан биш онч мэргэн үг, судрын үгс, философийн санаа шиг баялаг ухагдахууныг өөртөө тээж, амьдрах ухаанд суралцуулж, үнэнийг эелдгээр, гэхдээ хамгийн зэвүүнээр ойлгуулдгийг /магадгүй үнэнийг илчилдгийг/ та түүний бүтээлээс олж харна. Pitchfork, The Guardian, The New York Times, зэрэг нэр хүнд бүхий хэвлэлийнхэнтэй хамтран ажилладаг түүнтэй Гоодаль ярилцлаа. Жан Жюльен бол уран бүтээлээ амжилттай туурвиж яваа, хамгийн ухаалаг хошигнолоор энэ цаг үеийн төрхийг илэрхийлж буй уран бүтээлч билээ.

Дэмбэрэлийн Оюунномин. Таныг хүмүүс хошин шогийн мэдрэмжтэй гэдэг үү?

Жан Жулиян. Тийм ээ. Миний гадаад төрх хүмүүст тийм сэтгэгдэл төрүүлдэг байх. Бас ярьж байгаа зүйлсийг маань тэгж хүлээж авдаг тал ч бий.

Д.О. Таны бүтээлүүдэд аливаа асуудлыг хар бараанаар биш, хошин өнгө аястайгаар егөөдсөн байх нь олонтоо. Та энэ тухайд юу гэж хэлэх вэ?

Ж.Ж. Би үүнийг егөөдөлт мөн эсэхийг хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ нэг үнэн нь гэвэл, би аливаа асуудлын сөрөг талыг харуулахдаа, энэ нь хүмүүсийн амьдрах хэв маяг, хүний гэх үндсэн шинжээс нь холдуулсан байвал хатуу ширүүнээр дүрсэлдэггүй. Учир нь, би ч гэсэн хүмүүс буюу тэдний л нэг шүү дээ.

Д.О. Та бүтээлийнхээ сэдлийг хэрхэн олж авдаг вэ?

Ж.Ж. Ажиглалтаас. Магадгүй би ажиглалтад маш их цаг хугацаа, хүч хөдөлмөр, тухайн бүтээлийн бүтэх хугацаа, санааны ихэнхийг зарцуулдаг. Заримдаа тийм ч их цаг, хүч зарцуулалгүй гудамжинд алхаж байхдаа санаа олох нь бий. Ямар нэг санаа миний дотор төрөхдөө “Хэрвээ тэгвэл яах вэ” гэсэн асуултын шижмээр явсаар бүтээл болдог.

Д.О. Таны бодлоор illustrator, painter, designer, animator зэрэг урлагийн төрлүүд ямар хэлбэр рүү явж байна вэ?

Ж.Ж. Сайхан асуулт байна. Хүмүүс компьютерийг график дүрслэл зурах хэрэгсэл болгон ашиглаж эхлэхэд технологийн түгшүүр төрж байсан болов уу. Учир нь, урлагийн бүтээл бүтэх хуучны арга барилыг дэлхий ертөнц мартах вий гэж бүгд сэтгэл зовниж байсан. Гэвч, энэ бүхэн асуудал биш, энэ хоёр зүйл нэгэн зэрэг оршин тогтнож чадна гэдгийг бид баталсан шүү дээ. Ертөнц дээрх аливаа зүйлтэй харилцахдаа гаргадаг төрөлхийн, хэрэгт дуртай зангаасаа болж хүмүүс тухайн зүйлийг тодорхойлохоосоо илүүтэйгээр тэр зүйлийг бусдад хэлэх өөр өөр аргуудыг үргэлж хайсаар ирсэн. Хүний тархи, нүд хоёр хүрээлэн буй орчноо яг нарийн тодорхойлохын тулд тасралтгүй харилцан ярилцаж байдаг. Урлаг нэг бол түүх өгүүлж, түүхийг баримтжуулахыг, эсвэл үнэнээр тоглож бодит биш, сонирхолтой, этгээд зүйлсээс авах мэдрэмжийг өөрчлөх боломжийг олгодог юм. Үүний хоёр дахь нь бидний бүтээх чадвараас илүүтэй бүтээлч чадварыг хөгжүүлж өгдөг. Энэ нь зөв гэж би бодож байна. Магадгүй над шиг ийм бодолтой уран бүтээлчид цаг үргэлж хайрцагнаас гадуур сэтгэж байхыг сануулахыг зорьдог. Би урлагийн хэлбэр хувьсаж, технологийн хувьд сайжирна гэж боддог. Гэвч үеийн үед урлагийн гол цөм болох бүтээлч байдал үргэлж эрхэм байсаар байх болно.

Д.О. Уран бүтээл туурвихад хамгийн хэцүү нь юу бол?

Ж.Ж. Сахилга баттай байх.

Д.О. Таны хүндэлж явдаг уран бүтээлч?

Ж.Ж. Jean-Jacques Sempе. Түүний бүтээлүүдийн хошин үг хэллэг, аливаа зүйлийг хүн болгон ойлгож хүлээн авч чадахуйц дүрслэн үзүүлдэг чадвар нь үргэлж намайг гайхшируулдаг. Тэрбээр бүтээлдээ хоцрогдсон хээ чимэглэлийг басамжилсан байдлаар дүрсэлдэг нь уншигчдад үргэлж ойлгомжтой, бас зохиомжтой байдаг. Миний хувьд, нэгдсэн шинж чанар гэх зүйлийг бүтээлдээ харуулахыг маш их хүсдэг. Ингэснээр миний бүтээлд цаг үеийн хамаарал, ялгаа гэдэг юм үгүй болж, аль ч цаг үеэс ирсэн ямар ч боловсролтой хүн миний дүрслэлийн санааг ойлгож чадах юм.

Д.О. Та франц хүн. Харин одоо Лондонд амьдарч байна. Тэгэхээр, энэ улсын талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

Ж.Ж. Би зөвхөн Лондонгийн тухай л ярьж чадна. Учир нь, нэг хотоор нь бүхэл бүтэн улсыг дүгнэх нь боломжгүй зүйл. Гадны хүн ч гэлээ Лондон намайг гайхалтай сайхан хүлээж авсан. Энэ хот надад өөрийн минь төрөлх нутгаас ч илүү талбарыг өгсөн. Бүтээлч байдал ба соёлд тэмүүлсэн гайхалтай тэмүүлэл энэ хотод байдаг нь надад маш их урам зориг өгдөг. Хэрвээ чи ямар нэг зүйл хийж бүтээж олонд танигдахыг хүсч байгаа бол Лондонд үүнийг хийх арга үргэлж олддог юм. Гэхдээ энд өрсөлдөөн ширүүн. Гэвч уг өрсөлдөөн хүмүүсийг хооронд нь улам илүү холбож өгдөг юм.

Д.О. Хийж буй бүтээлээрээ үзэгчдэд нөлөөлж, тэдний үнэн гэж итгэсэн зүйлсийг заримдаа няцаадаг уран бүтээлчид бий. Таны зарим нэг бүтээл надад тэгж санагдах юм. Би буруу бодож байна уу?

Ж.Ж. Би энэ асуултыг бүрэн ойлгосон эсэхээ сайн мэдэхгүй байна. Хэрвээ миний зарим зураг одоогийн нийгмийн үнэ цэнийг шүүмжилсэн гэж бодож байгаа бол тийм ээ, бараг л үнэн. Би чөлөөт ертөнцөд бүхий л насаараа амьдарсандаа өөрийгөө азтай гэж боддог. Би хүн бүхнийг ингэж амьдрах боломжтой байгаасай гэж хүсдэг. Дарангуйлал, хэт туйлшрал, дарлал зэрэг нь маш хортой үзэгдэл юм. Тиймдээ ч үүнийг өнөөгийнх шиг нийгэмд амархан халдварлуулах боломжтой гэдгийг түүх олонтоо баталсан. Урагш алхахын тулд хэлэлцэж, хуваалцаж, ухаалаг байх нь бидний үүрэг шүү дээ. Тэр тусмаа уран бүтээлч хүний үүрэг.

Д.О. Та нэр хүндтэй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдэд зураг зурж өгдөг. Тухайн хэвлэлийн газраас ирсэн нийтлэлийн агуулгад тааруулж зураг зурах нь өөрийн бодсоноо хийхээс хэр их ялгаатай вэ?

Ж.Ж. Бусад хүмүүсийн санаа болон мэдрэмжээс тусламж авах нь сайхан байдаг. Надад бусадтай ажиллах, өөрийнхөөрөө ажиллах хоёр хоёулаа таалагддаг. Би бүтээлүүдээ зөвхөн нэг л сонинд хэвлүүлэх материал гэж боддоггүй. Нэг талаас, зөвхөн өөрийн бүтээл дээр ажиллана гэдэг тухайн хүнд эрх чөлөөг өгч байдаг ч нөгөө талаас, чи нэг л тойрогтоо тойроод л яваад байх аюултай. Бусадтай ажилласнаар чи өөрийн эрх чөлөөнөөс жаахныг золиослох ч илүү хол явчихсан байдаг.

Д.О. Мянган жилийн дараа таны мэргэжил ямар болж, таны хийж буй эдгээр илэрхийлэл хэрхэн өөрчлөгдөх бол?

Ж.Ж. Маш сонирхолтой асуулт байна. Эрдэм шинжилгээний ажлынхаа үндсэн шинжээс нь хамаараад зөвхөн ухаалаг утас, таблетад сонирхолтой зураачийн нэр зүүхээс маш их сэргийлж байна. Эдгээр нь манай ертөнцийн нэгээхэн хэсэг ч гэсэн миний хувьд эзэмшихийг хүсдэг урт хугацааны консепт гэж бас бий. Түр зуурын агшнаас үл хамааран би төсөөллийг санаатай холбож чадна гэдэгтээ итгэлтэй байна.□       

www.jeanjullien.com

Гоодаль сэтгүүл  Дэмбэрэлийн Оюунномин

Гоо сайхны хязгаар хийгээд Нури

2014 онд Каннын кино наадмын тэргүүн шагнал “Алтан далдуу модны мөчир”-ийг турк найруулагч Нури Билгэ Жейланы “Өвлийн ичээ” /Winter Sleep/ кино хүртсэн. Уг киног үзсэн үзэгчдийг ерөнхийд нь хоёр хувааж болох юм. Эхнийх нь Нуригийн бүтээлд шимтдэг төдийгүй шүүмжилдэг үзэгчид бол удаах нь анх удаа түүний киног үзэж шүтсэн үзэгчид. Түүнчлэн, эхний үзэгчдийг зөвхөн эл кинонд хэрхэн хандсанаар нь бус, ерөнхийд нь дахин хоёр хувааж болно. Нуригийн бүхий л бүтээлийг шүтэн бишрэгчид, түүний эхэн үеийн бүтээлд илүү хайртай төдийгүй өөрчлөгдөж буй Нуриг анхааралтай ажиглан, магадгүй түүнтэй хамт түүний өөрчлөлтийг мэдрэн хувьсаж буй үзэгчид гэж.

Нури кино урлагт анх хөл тавихдаа кино бүтээх талаар ямар ч мэдлэггүй, мэргэжлийн бус цөөн хүнтэй багаар эхэлсэн ч кино бүтээхэд ямар ч дүрэм үгүйг, бас асар их хөрөнгө мөнгө хэрэггүйг, түүнчлэн ямар ч сэдвээр кино бүтээж болдгийг баталсан юм. Харин 1997 онд анхны бүрэн хэмжээний киногоо хийж, түүнээс хойш өнөөг хүртэл найруулагчаар ажиллахдаа өөрийн туршлага, туршлагаас олж авсан мэдлэг, кино урлагийн талаарх бүхий л ойлголтоо цогцоор нь “Өвлийн ичээ”-дээ гаргаж чаджээ. Маргаангүй энэ цаг үеийн суут найруулагч гэдгээ тэрбээр эхний бүтээлээсээ л харуулсан. Гэхдээ л та, нэг талаас өөрийн арга барилд бүрэн суралцсан, нөгөө талаас бүтээлийнхээ анхдагч санааг ямар хэлээр үзэгчдэд хүргэж, кино хальснаа буулгахаа бүрэн ойлгосон найруулагчийг “Өвлийн ичээ”-гээс харах болно. Тэрбээр нэгэнтээ “Би юу хийхээ мэддэг мэргэжлийн жүжигчдэд дургүй” хэмээсэн бол 2007 оны бүтээл “Гурван сармагчин” /Three monkeys / киноноосоо хойш мэргэжлийн жүжигчидтэй хамтран ажиллаж эхэлсэн. Түүний эхэн үеийн бүтээл дэх жүжигчдийн ямар ч харилцан яриагүй, чимээгүй тоглолт, мэргэжлийн бус хүмүүсийн ямар нэгэн жүжиглэлтгүй энгийн, сэтгэл татам байдал, дэлгэцнээ хөврөх гайхамшигт дүрслэлд татагддаг үзэгчид Нуриг өөрчлөгдөх нь хэмээн эмээж байсан биз ээ. Гэвч энэ бүхний эцэст тэрбээр мэргэжлийн болон мэргэжлийн бус жүжигчдийг кинондоо чадварлаг тоглуулж, жүжигчний авьяас чадвараас үл хамааран найруулагч дүрээ хүссэн хэмжээндээ бүтээлгэж болдгийг “Өвлийн ичээ”-гээрээ баталлаа. Нури 2002 оноос буюу “Алс” /Uzak/ бүтээлээсээ хойш хүмүүний дотоод зөрчил, сэтгэл доторх үгээр илэрхийлшгүй мэдрэмжүүд бидний зан аашаар илрэн гадаад харилцаатай холбогдох явц буюу хүмүүс хоорондын харилцааны тухай кино бүтээх болсон юм. Бусдад үгээр илэрхийлж болдоггүй, бүр боломгүй, гагцхүү дотоод сэтгэлд л өрнөдөг үйл явдлыг кино хальснаа буулгаснаараа “Өвлийн ичээ” туульс, найраглалийн шинжтэй бүтээл болжээ. “Өвлийн ичээ” киногоороо Нури гэр бүлийн амьдралын зөрчил, хувь хүний “би” гэх үзэл, эсвэл сэхээтнүүдийн бардамнал, ядуу тарчиг амьдралын тухай огт харуулаагүй. Тэрбээр хүн хоорондын харилцааг харуулахдаа бодит үнэнийг дэлгэж, үүнийг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүйг үзүүлснээс биш, зөв, зөрчилгүй харилцааны тухай дүрэм, аливаа гарцын тухай огт номлоогүй юм. Ерөөс киног үзэгч өөрийнхөөрөө ойлгож, мэдэрч, өөрийн олж харсан гоо сайханд баясдаг ч сайн үзэгчийн дүгнэлт найруулагчийн санаанаас төдийлөн зөрдөггүй билээ. Энэ нь, Нуригийн “Өвлийн ичээ”-г хэрхэн дүгнэснээр кинонд дурлагсдын боловсролыг, гоо сайхны талаарх ойлголтыг мэдэж авч болно гэсэн үг. Түүний эхэн үеийн кинонуудад эгэл жирийн турк гэр бүл, энгийн тосгоны тухай өгүүлдэг бол энэ удаад язгууртан гэр бүлийг гол дүрээ болгосныг найруулагчийн хувийн амьдралын өөрчлөлтүүдтэй шууд холбон тайлбарлаж болно. Учир нь, тосгоны хүү байсан Нури өдгөө туркийн хамгийн алдартай найруулагч, нийгэмд нэр хүндтэй нэгэн болсон билээ. Ямар ч уран бүтээлч өөрийн амьдрал, амьдарч буй орчноосоо олж харж буй үнэн хийгээд худлын тухай л туурвидаг нь гарцаагүй үнэн. Бүхий л дүрээ ижил түвшинд аваачих тул хэн нэг нь бусдаасаа илүү сул дорой, эсвэл бусдаасаа илүү жигшмээр сэтгэгдэл төрүүлдэггүй нь найруулагчийн амьдралын философийн нэгээхэн тусгал, бас үндсэн хэллэг нь юм. Нуригийн хувьд хүн төрөлхтөн ямар хувцас өмсдөг, ямар угсаа гарвалтай байгаагаас үл хамааран хүнийг хүн болгодог аз жаргал, амар амгалан, гуниг гутрал, сэтгэлийн мухардал зэрэг нь нэг л зүйл юм гэдгийг “Өвлийн ичээ” өгүүлнэ. Бидний нэр, албан тушаалын зөрүү, эд баялгийн хэмжээнээс хамааран өөр өөр баяр, гуниг байдаггүй аж. Энэ бүх тавиланг, хувиршгүй үнэнг тэрбээр жүжигчдийн чимээгүй, дотогшоо гэмээр тоглолт, өөрийн үндсэн арга барил болох зураглалаар харуулахын зэрэгцээ энгийн агаад гүн утга бүхий харилцан яриагаар илэрхийлжээ. Ингэснээр найруулагч кино бүтээх хоёр хэлээр үзэгчтэй харилцаж, гурван цаг 16 минут үргэлжлэх киноныхоо өчүүхэн хэсэгт ч тэрхүү хоёр хэлний алийг нь ч тааруухан гүйцэлдүүлээгүй нь гайхалтай. Энэ нь найруулагчийн хэчнээн чамбай болохыг, бас киногоо нэгэн бүхэл болгож чаддагийг нотлов. Нури урьд нь гэрэл зурагчин байсан бөгөөд үүний нөлөө бүхий л кинон дээр нь чухал хэллэг болж харагддаг. Гэхдээ түүний киног зөвхөн гайхалтай зураглал гэж үзвэл эндүүрэл. Хурц гэж хэлж болохоор үйл явдлууд, жүжигчдийн сэтгэл хөдлөл ихтэй тоглолтууд киноны тайлал мэт боловч эдгээр хэсэг нь дүрүүдийнхээ сэтгэл зүй, мөн чанарыг илүүтэй тодотгох гэсэн нэгэн шийдэл. Гол дүрүүдийн ядууст хандаж буй ноён зан, өөрийн дутууг гүйцээн өглөгч хандах сэтгэлийг Нуригийн гол санаа гэж ойлгох нь явцуу. Учир нь, нэг талаас тэдгээр дүрийн үйлдэл нь тэдний мөн чанар биш бөгөөд ерөөс Нуригийн киног бүхэлд нь ойлгох нь зөв юм. Эцэст нь хэлэхэд, гурван цаг 16 минутын хугацаа бол кино урлагаар илэрхийлж болох Нуригийн үнэт сургаал, бодит үнэнг дүрслэлийн  урлагаар харуулсан хязгаар байсан гэдэгт л итгэнэм.□

 Гоодаль сэтгүүл дугаар 68. Дэмбэрэлийн Оюунномин